Godišnjica operacije Halijard, organizovanog spasavanja američkih i drugih savezničkih vazduhoplovaca oborenih nad Srbijom tokom Drugog svjetskog rata, biće obilježena danas u Pranjanima kod Gornjeg Milanovca.

Svečanost povodom obilježavanja godišnjice Misije Halijard, jedne od najvećih operacija spasavanja savezničkih pilota oborenih na prostoru koji je kontrolisala nacistička Njemačka, biće održana na Galovića polju.

Tokom 1943. i 1944. godine brojni američki vazduhoplovci obarani su nad Srbijom. Na terenu su ih pripadnici pokreta otpora, uz nesebičnu pomoć naroda, sklanjali, zbrinjavali, liječili i prikrivali.

Operacija Halijard bila je saveznički vazdušni most i spasavanje, u najvećem broju Amerikanaca, koje je oborila njemačka protivvazdušna odbrana, a koje su sklonili i zaštitili pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini pod komandom generala Draže Mihailovića. Procjenjuje se da je tim putem spaseno više od 500 savezničkih vazduhoplovaca, uglavnom upravo iz Pranjana.

Radi evakuacije saboraca iza neprijateljskih linija, jula 1944. godine Odjeljenje za strateške operacije (OSS) Vojske SAD osmislilo je plan i poslalo misiju u štab generala Mihailovića kako bi dogovorili izvlačenje oborenih pilota.

Od oktobra 1943. do oktobra 1944. Petnaesti vazduhoplovni korpus SAD izveo je oko 20.000 borbenih letova iznad okupirane Jugoslavije. Glavna meta bio je Ploešti u Rumuniji, tada ključan za njemačku proizvodnju nafte. Saveznički bombarderi polijetali su uglavnom iz italijanskih baza u Fođi, Brindiziju i Lečeu.

Nakon žestokih bombardovanja, poput onih u Beogradu, Nišu i Leskovcu, njemačka protivvazdušna odbrana nanosila je velike gubitke američkoj avijaciji – do avgusta 1944. izgubljeno je oko 350 bombardera.

Oborene saveznike, koje je narod doživljavao kao buduće oslobodioce, prihvatali su i sklanjali pripadnici snaga generala Mihailovića, dok je istovremeno savezničko rukovodstvo političku podršku davalo partizanskom pokretu Josipa Broza Tita.

Komandant 15. vazduhoplovnog korpusa general Nejtan Tvining organizovao je posebnu grupu za spasavanje pilota, na čije čelo je postavljen pukovnik Džordž Kraiger. Jedan od ključnih ljudi na terenu bio je poručnik Džordž Musulin, Srbin po porijeklu, koji je rukovodio Halijard misijom. Njegovi saradnici bili su narednik Majk Rajačić i radio-operater Artur Džibilijan.

U noći između 2. i 3. avgusta 1944. Musulinov tim padobranski je ubačen u Pranjane, gdje je već bilo smješteno oko 250 oborenih vazduhoplovaca. Lokalno stanovništvo i jedinice JVuO organizovali su prihvat, smještaj i medicinsku pomoć.

Pod komandom kapetana Zvonimira Vučkovića izgrađena je improvizovana pista na Galovića polju, kojom je rukovodio kapetan Nikola Verkić. Više od stotinu mještana učestvovalo je u njenoj gradnji, najčešće noću kako ne bi privukli pažnju njemačkih patrola.

Procjenjuje se da je tokom operacije Halijard spaseno oko 500 savezničkih pilota. Istoričar Jozo Tomašević naveo je podatke OSS-a da je izvlačenje obuhvatilo 417 vazduhoplovaca, od čega 343 Amerikanca. Najveće evakuacije izvedene su avgusta 1944. iz Pranjana, a kasnije i iz Koceljeve i Boljanića kod Doboja.

Uz pilote, iz Pranjana su evakuisane i pojedine ugledne ličnosti i političari, među kojima obavještajac Ivan Popov, brat Duška Popova “Tricikla”, uzora za lik Džejmsa Bonda.

Za zasluge u spasavanju američkih pilota, predsjednik SAD Hari Truman posthumno je odlikovao generala Dražu Mihailovića ordenom Legije zasluga. Priznanje je decenijama bilo prikrivano iz političkih razloga, a uručeno je njegovoj kćerki Gordani tek 2005. godine.

Operacija Halijard danas se obilježava spomenicima i svečanostima kao simbol herojstva i solidarnosti, prenosi Tanjug.