Javna je tajna da u BiH postoji privilegovana političko-ekonomska klasa na koju se zakoni ne primjenjuju na isti način kao na “obične” građane, pa ipak ne postoji javni bunt ili nezadovoljstvo građana što nisu tretirani na isti način.

Prema Dejtonskom sporazumu, BiH je socijalna država koja na prvo mjesto stavlja osnovna ljudska i građanska prava, koja, između ostalog, obuhvataju pravednost i pravičnost, jednakost u pristupu uslugama i ostalim pravima koja im pripadaju. Vjerovatno je jedan od razloga što političke elite na sve tri strane u BiH izbjegavaju sprovođenje reformi to što bi one dovele do ograničavanja moći i uticaja elita, što nikako nije u njihovom interesu.

Tanja Topić, politička analitičarka iz Banjaluke, slaže se da u BiH raste jaz između uskog kruga privilegovanih političara i funkcionera s jedne strane i većine stanovništva, s druge.

“Te razlike su vidljive golim okom jer ih privilegovana kasta političara nastoji što više istaći, naglasivši da to bode oči građanima. Bitno je pokazati sav sjaj i glamur ne mareći za patnje, probleme, krpljenje kraja sa krajem ostalih, koji se jednostavno nisu snašli. Živimo u dva paralelna svijeta koji nemaju dodirnih tačaka. Taj sistem savršeno odgovara domaćim ‘perjanicama evropskih reformi’ da i ne pomišljaju da ih sprovedu u djelo. Privlačniji bi im bio pristup finansijskim podsticajima iz EU, uostalom oni biraju šta sa tog puta izvući”, smatra ona.

Evropski izvještaji o napretku BiH, koje svake godine pravi Evropska komisija, pokazuju na praktičnim primjerima mehanizme koje elite koriste da bi spriječile sprovođenje reformi ili ublažile njihove efekte.

Primjera radi, i dalje nema predmeta visoke korupcije osim kada se radi o političkim osvetama dijela elite na vlasti protiv onih koji su upravo izgubili vlast. Izvještaji pokazuju da nema transparentnosti u sprovođenju javnih nabavki, zapošljavanju, radu javne uprave i upravljanju javnim preduzećima.

Sve se to pokazuje i prema relevantnim pokazateljima o indeksu siromaštva, poput, na primjer, posljednjeg objavljenog izvještaja Razvojnog programa Ujedinjenih nacija, koji pokazuje da 2,2 odsto ljudi u BiH živi u apsolutnom siromaštvu po svim kategorijama po kojima se siromaštvo mjeri, dok ih se dodatnih 4,4 odsto vodi kao građani na ivici multidimenzionalnog siromaštva.

Prema definicijama UNDP-a, multidimenzionalno siromaštvo obuhvata sloj stanovništva koji nema redovan obrok, povišen nivo rizika smrtnosti novorođenčadi, nekompletirano osnovno obrazovanje, neredovno pohađanje nastave, neredovan pristup osnovnim životnim namirnicama, život u nesanitarnim uslovima, neadekvatan pristup pitkoj vodi, život bez električne energije, nepostojanje adekvatnog doma i neposjedovanje imovine.

Ove dvije kategorije obuhvataju više od 130.000 ljudi, a pritom ova kategorija ne obuhvata ogromnu većinu stanovništva koja bi se formalno mogla uvesti u kategoriju siromašnih, barem u poređenju sa prosječnim građanima EU.

Prema podacima UNICEF-a iz 2023. godine, BiH se nalazi na 86. mjestu kada je u pitanju jaz između polova, što je, prema podacima ove organizacije, čini zemljom s najnižim paritetom u ekonomskoj participaciji i stvaranju prilika u Evropi.

Ovaj podatak je poseban važan za oko 620.000 djece, koliko, prema podacima UNICEF-a, živi u BiH.

“Uprkos pozitivnim rezultatima u digitalizaciji, energetskoj tranziciji i ekonomskom napretku, izazovi u finansiranju ciljeva održivog razvoja i nedovoljni podaci i dalje postoje. Osim toga, BiH se suočava s demografskim izazovima, s jednom od najnižih stopa nataliteta u svijetu, emigracijom, starenjem stanovništva i ukorijenjenim rodnim nejednakostima, što potencijalno dovodi do pada broja stanovnika od preko 50 odsto do 2070. godine”, navode oni.

Uprkos alarmantnoj situaciji, niko od političkih elita u BiH ne pokazuje ni najmanji znak da želi sprovesti reforme koje bi zemlju približile EU, a glavni razlog se vjerovatno krije u činjenici da se jedan odsto privilegovane političko-ekonomske elite ne želi odreći koristi koju imaju od ovakvog nepravednog sistema.

Prije tri dana, tačnije 31. maja, istekao je period mirovanja za arbitražu koju je prije nekoliko godina pokrenulo “Elektrogospodarstvo Slovenije” protiv BiH zbog neisplaćenih kamata koje slovenačkoj kompaniji duguje RiTE Ugljevik.

Riječ je o 67 miliona evra (oko 130 miliona KM), zbog kojih je slovenačka kompanija otišla do Međunarodnog centra za rješavanje investicionih sporova u Vašingtonu (ICSID), gdje je pokrenula tužbu vrijednu čak 695.175.000 evra, odnosno oko više od 1,3 milijarde KM.

Međutim, ovaj arbitražni spor bio je zamrznut jer je u vrijeme njegovog pokretanja “Elektrogospodarstvo Slovenije” protiv RiTE Ugljevik već vodilo arbitražu u Beogradu.

Zbog toga 19. decembra 2023. godine sve strane su se dogovorile da se postupak u Vašingtonu privremeno zaustavi do okončanja onog u Beogradu, a usaglašeno je da je period mirovanja 31. maj 2025. godine, što je, kako smo naveli na početku teksta, isteklo.

Sada se automatski otvara pitanje da li će Slovenci nastaviti gdje su stali, pogotovo nakon što su u svoju korist dobili i beogradsku arbitražu, a po kojoj su se RiTE Ugljevik te “Elektroprivreda RS” obavezali da će “Elektrogospodarstvu” isplatiti 67 miliona evra po osnovu dugovanja za ulaganja slovenačkog preduzeća u ugljevičko, kao i da će sve dok RiTE radi put Slovenije morati da šalje jednu trećinu proizvedene struje.

Uz to, obavezali su se da će Slovencima platiti i 62 miliona evra (oko 120 miliona maraka) za neisporučenu struju od 2022. do 2024. godine.

Vlada RS dala je garancije da će iz budžeta u narednih sedam godina platiti 67 miliona evra, dok će “Elektroprivreda RS” platiti 62 miliona evra.

Ostalo je, dakle, neisplaćeno još “samo” 67 miliona evra kamate, a ako se nadležni ne dogovore sa Slovencima, Srpska bi mogla da ima novih 1,3 milijarde razloga za zabrinutost.

“Pregovori su u toku i ništa više ne mogu reći”, kratko je za “Nezavisne novine” poručio Diko Cvijetinović, v.d. direktora RiTE Ugljevik.

Prvi čovjek “Elektroprivrede RS” Luka Petrović priznao je nedavno u intervjuu za Herceg televiziju da su “u muci da riješe ovo pitanje” te da, ukoliko to ne uspiju, moguće je pokretanje procesa koji mogu da nanesu ogromnu štetu kompletnom sistemu ERS i Republici Srpskoj.

U cilju pronalaska rješenja Petrović je kazao da je rukovodstvo ERS boravilo u Sloveniji te su im prezentovali i inicijativu “Nove Alumine”, iz koje su izrazili spremnost da otkupe dugove RiTE Ugljevik, a o čemu su “Nezavisne novine” već izvještavale.

“Ako neko bolje od nas može da riješi ovaj problem – mi smo za, ali pod uslovom da RiTE Ugljevik i ERS budu u povoljnijoj poziciji od ove današnje, ako je to moguće. Niko nikakav dogovor nije napravio sa ‘Novom Aluminom’, ali imamo želju da ovo pitanje riješimo trajno na način da se izbriše svaki međusobni spor između Slovenaca i Republike Srpske i BiH, a to znači da nema više vašingtonske arbitraže, beogradske arbitraže, da nema ni kamata koje moramo platiti. Ako ne riješimo pitanje kamata imamo opasnost od vašingtonske arbitraže u kojoj znamo kako možemo završiti ako smo već jednu izgubili”, rekao je Petrović.

Ipak, pojedini nadležni očekuju od Slovenaca da će odustati od ove arbitraže jer, kako smatraju, dosta im je ona koju su već dobili.

“Pošto je isti predmet arbitraže nelogično je očekivati da će ona biti nastavljena i očekujemo da će slovenačka strana da se izjasni da se ona okonča. Prema tome, tu više ne bi trebalo da bude posljedica po Republiku Srpsku”, rekao je Petar Đokić, ministar energetike i rudarstva RS, na sjednici Narodne skupštine RS koja je održana 15. maja.

Skandal koji potresa visoko obrazovanje u regionu: na Internacionalnom univerzitetu Brčko diplomci Fakulteta za menadžment sticali su zvanje – diplomiranog inženjera građevinarstva!

Kako otkriva Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), uvidom u jednu od diploma ovog univerziteta ustanovljeno je da je osoba završila Fakultet menadžmenta, ali stekla zvanje diplomirani inženjer građevinarstva. I to sve – u roku od četiri godine i sa 240 ECTS bodova, iako je univerzitet osnovan tek 30. juna 2011., a diploma izdata za studije koje su navodno počele te iste godine.

Skandali ovih razmjera naveli su Vlade Crne Gore da krajem 2023. zabrane nostrifikaciju diploma sa šest visokoškolskih ustanova iz BiH, protiv kojih se vodi istraga u Tužilaštvu BiH zbog sumnji u nezakonit rad. Na spisku su:

Nezavisni univerzitet za političke i društvene nauke (NUBL) Banjaluka

Visoka škola za primijenjene i pravne nauke “Prometej” Banjaluka

Univerzitet “Victoria International”

Visoka škola “Union” Mostar

Internacionalni univerzitet Brčko

Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment (PIM) Banjaluka

Prema podacima crnogorskog Ministarstva prosvjete, od početka 2024. godine stiglo je 1.557 zahtjeva za priznavanje diploma iz regiona, od čega su 246 iz BiH. Među njima, 31 diploma je s ustanova pod istragom, a uprkos zabrani, 18 njih je već priznato, dok je u jednom slučaju podnijeta krivična prijava zbog sumnje u falsifikat.

Optužnice protiv rektora, dekana i profesora
Tužilaštvo BiH je u julu prošle godine podiglo optužnice protiv 15 osoba, većinom akademskih čelnika, zbog sumnji da su trgovali najmanje 49 diploma iz oblasti ekonomije, prava, tehničkih nauka, zdravstva i menadžmenta.

Među optuženima su:

Zoran Kalinić, dekan NUBL-a

Dragan Ilić, bivši suvlasnik Prometeja

Vladimir Stojanović, bivši rektor CKM Mostar i direktor Union Mostar

Dragan Đuranović, rektor PIM-a i njegovog ogranka u Brčkom

Svi oni se terete za udruživanje radi činjenja krivičnih djela, zloupotrebu položaja, nedozvoljenu trgovinu, falsifikovanje isprava i druga djela. Operacija je vođena pod kodnim imenom “Klaster” i trajala je dvije godine.

U optužnici stoji i da su Dušan Perić, Vojislav Škrbić i Zoran Kalinić, zajedno s NUBL-om, 2021. omogućili lažno sticanje diplome diplomiranog ekonomiste – unoseći neistinite podatke u matične knjige, uključujući lažne datume upisa. Diplome su, prema navodima optužnice, uručivane po hotelima, pumpama i kafanama, uz nadoknadu od više hiljada evra.

Sudski procesi u toku
Iz Tužilaštva BiH navode da je nastavak glavnog pretresa još u pripremi.

– Ročište u predmetu Zoran Kalinić i drugi još nije zakazano jer su neki optuženi podnijeli sporazume o priznanju krivice, ali ih je Sud dva puta vratio na doradu – naveli su za CIN-CG iz Suda BiH.

Ova afera još jednom baca sjenku na kvalitet i vjerodostojnost diploma iz BiH i otvara ozbiljna pitanja o nadzoru, odgovornosti i integritetu obrazovnih institucija.