Njemačka se ponovo nalazi na istorijskoj raskrsnici. U trenutku kada Berlin najavljuje vojnu modernizaciju vrijednu čak 377 milijardi evra do 2035. godine, sve češće se postavlja pitanje da li je riječ o racionalnom odgovoru na savremene bezbjednosne izazove ili o obnovi starog psihološkog mehanizma koji već više od jednog vijeka pokreće nacionalnu mobilizaciju. Strah je ponovo postao centralna riječ u političkom i medijskom rječniku Njemačke, kao što je to već bio slučaj u nekim od najturbulentnijih perioda njene istorije.

MITSKE PRIJETNjE

Da bi se razumjela današnja “logika” njemačke politike, neophodno je vratiti se u period između dva svjetska rata, u doba kada je Velika depresija pogodila zemlju kao ekonomski zemljotres.

Od 1929. do 1932. bruto domaći proizvod pao je za čak 40 odsto, a više od šest miliona ljudi ostalo je bez posla. U takvom ambijentu siromaštva i neizvjesnosti pojavila se ideja da je nacija ugrožena iznutra, da su komunisti i socijalisti prijetnja njemačkom poretku, kulturi i identitetu. Taj strah je ubrzo postao političko oružje.

MITSKE PRIJETNjE
CEMENTIRANjE STRAHA
PSIHOLOŠKI DEŽA VI
PARALELE I PSIHOLOGIJA
EKONOMIJA STRAHA
BUDžET BEZ KOČNICE
GEOPOLITIČKE AMBICIJE
EKSPLOZIVNA KOMBINACIJA
NA RASKRSNICI
OBAVEZNI VOJNI ROK
ZVECKANjE ORUŽJEM
Hitlerov pokret vješto je iskoristio emociju straha kao sredstvo političke kontrole. U javnom prostoru stvarana je slika u kojoj je svaki radnički štrajk, svaki zahtjev za socijalnom pravdom, predstavljan kao korak ka boljševičkoj revoluciji.

Radio, novine i plakati prikazivali su komuniste kao unutrašnje neprijatelje koji razaraju državu iznutra. U školama su djeca učena da prepoznaju simbole neprijatelja, dok su filmovi i pozorište postajali dio novog propagandnog aparata.

CEMENTIRANjE STRAHA

U tom ambijentu strah je postao cement nacionalnog jedinstva, ali i sredstvo postepenog demontiranja demokratije. Kada je 1935. godine uvedena opšta vojna obaveza, a Hitler najavio da će Njemačka imati 36 divizija, država je već duboko zagazila u proces remilitarizacije.

Vojni budžet je u roku od nekoliko godina skočio sa dva na više od dvadeset odsto bruto domaćeg proizvoda, a ogromna sredstva usmjerena su u izgradnju naoružanja, puteva, fabrika i novih institucija vojne kontrole.

Istovremeno, finansijski sistem bio je potpuno podređen militarizaciji. Uvedene su čuvene MEFO mjenice – instrument državnog finansiranja kojim je režim skrivao stvarni obim troškova.

Taj sistem bio je de fakto štampanje novca. Do 1939. godine njemački budžetski deficit dostigao je 39 milijardi rajhsmaraka, što je bilo 67 odsto ukupnog BDP-a. Prilagođeno današnjim vrijednostima, to predstavlja oko 138 milijardi evra za sedam godina.

PSIHOLOŠKI DEŽA VI

Kada se posmatraju istorijske paralele postaje očigledno da se u Njemačkoj često aktivira isti psihološki mehanizam: osjećaj ugroženosti i potreba za zaštitom pretvaraju se u opravdanje za povećanje državne moći i centralizovanu kontrolu.

Tridesetih godina to je bio strah od komunizma. Danas, devedeset godina kasnije, isti mehanizam ponovo oživljava, ali pod drugim imenom. Rusija je postala simbol prijetnje, a strah od Moskve novi temelj evropske bezbjednosne doktrine.

Njemački mediji svakodnevno analiziraju potencijalne scenarije “ruske ofanzive”, dok političari govore o “novoj eri” u kojoj Evropa mora naučiti da brani sebe. U javnosti se širi osjećaj nesigurnosti, a paralelno se gradi narativ o nužnosti naoružavanja. Kao što je nekada crvena opasnost opravdavala remilitarizaciju, danas istu funkciju ima ruska prijetnja.

PARALELE I PSIHOLOGIJA

Sve više elemenata u njemačkom društvu podsjeća na vrijeme iz tridesetih godina prošlog vijeka. Ministarstva pozivaju građane da skladište vodu, hranu i lijekove “za slučaj krize”. U školama testiraju programe koji objedinjuju fizičko vaspitanje, civilnu zaštitu i osnovne principe kiber-bezbjednosti.

U Bavarskoj, u pilot-projektu koji obuhvata pet hiljada mladih, učenici uče orijentaciju na terenu, prvu pomoć i digitalnu odbranu. Zvanično, sve je to dio strategije “jačanja otpornosti društva”.

Međutim, psihologija koja stoji iza ovih mjera gotovo je identična onoj iz tridesetih. Kao što su nekada djeca u školama učena da budu “pripremljeni vojnici nacije” danas se od mladih očekuje da budu “spremni građani u kriznim situacijama”. Strah se predstavlja kao racionalna opreznost, ali duboko u svijesti naroda stvara se osjećaj stalne prijetnje.

EKONOMIJA STRAHA

Militarizacija je nekada bila i način da bude smanjena nezaposlenost i pokrenuta industrija, a istu funkciju navodno ima i danas. Investicije u oružje i odbrambenu tehnologiju postale su ključni element nove industrijske politike Njemačke.

Prema podacima koje je objavio list “Zidojče cajtung” više od tri stotine kompanija uključeno je u programe modernizacije Bundesvera. Berlin sve otvorenije govori o stvaranju “odbrambene ekonomije”, što je formulacija koja neizbježno podsjeća na jezik iz tridesetih godina.

Do 2035. godine Njemačka planira da u vojni sektor uloži čak 377 milijardi evra, što je u nominalnim iznosima skoro tri puta više nego što je u periodu između 1933. i 1939. izdvojeno za naoružavanje, čak i kada se uračuna inflacija. Riječ je o više od tri stotine projekata koji obuhvataju razvoj novih tenkova, borbenih dronova, fregata i satelitskih sistema. Cilj je jasan – Njemačka želi da postane najmoćnija konvencionalna sila na evropskom kontinentu.

BUDžET BEZ KOČNICE

Ključna prekretnica dogodila se 2023. godine, kada je njemački parlament usvojio ustavni amandman kojim su vojni troškovi izuzeti iz fiskalnih ograničenja. Na taj način stvoren je sistem u kojem vojni budžet više nije podložan parlamentarnoj kontroli, što je, po ocjeni mnogih analitičara, najveća institucionalna promjena u poslijeratnoj istoriji zemlje.

Podsjećanja radi, sličan proces desio se i 1935. kada je Hitler formalno ukinuo ograničenja iz Versajskog ugovora i otvorio put ka otvorenoj remilitarizaciji. U oba slučaja, ključna riječ bila je – nužnost. Tada je bila riječ o “spasu nacije”, danas o “odbrani Evrope”. Ali mehanizam je isti: strah legitimiše izuzeće vojnih troškova od kontrole, a bez kontrole nastaje ambijent u kojem rastu i vojna moć i politička koncentracija vlasti.

GEOPOLITIČKE AMBICIJE

Njemačka danas nastoji da se pozicionira kao vojni stub NATO-a u Evropi, ali i kao sila koja je dovoljno samostalna da djeluje bez direktne zavisnosti od Vašingtona. Geopolitički, to znači pokušaj stvaranja unutarevropske supersile sa sopstvenom proizvodnjom oružja, energetskom infrastrukturom i digitalnim sistemima bez američkog nadzora.

Međutim, ovakva strategija ima svoju cijenu. Istorija pokazuje da svaka ambiciozna militarizacija nosi rizik da odbrana preraste u napad, a integracija u dominaciju. Povećano prisustvo Bundesvera u istočnim državama Evropske unije i sve aktivnija uloga u Ukrajini već izazivaju oprez u Moskvi, ali i nepovjerenje unutar same Unije. Poljska i baltičke države podržavaju jačanje njemačke vojne uloge, dok južne članice strahuju od novog centra moći koji bi mogao diktirati evropsku politiku.

EKSPLOZIVNA KOMBINACIJA

Masovna ulaganja u oružje i vojnu infrastrukturu nužno ostavljaju posljedice na društveni i ekonomski sistem. Sredstva se preusmjeravaju iz zdravstva, obrazovanja i energetske tranzicije. Bolnice se suočavaju sa manjkom osoblja, a škole sa hiljadama nepopunjenih učiteljskih mjesta. Istovremeno, rast cijena energije i hrane pogađa najsiromašnije slojeve društva.

Kompanije poput “Rajnmetala” bilježe rekordne profite, ali korist od toga ne osjećaju radnici niti srednja klasa. Istoričari upozoravaju na to da ovakvi procesi mogu dovesti do novih socijalnih podjela i političke polarizacije. Strah i ekonomska kriza zajedno predstavljaju eksplozivnu kombinaciju koja u prošlosti često nije završavala dobro.

Pitanje koje danas stoji pred Njemačkom, ali i pred čitavom Evropom, suštinski je isto kao i prije devet decenija. Da li povećanje vojne moći donosi bezbjednost ili samo novu trku u naoružanju? Može li se mir održati ako je strah glavni pokretač politike?

NA RASKRSNICI

I dok jedni tvrde da bez snažne vojne Njemačke Evropa ne može opstati, drugi podsjećaju da je svaki veliki sukob na ovom kontinentu počinjao istim riječima – “moramo se braniti”.

Kako upozoravaju analitičari, Njemačka danas stoji pred izborom koji će odrediti ne samo njenu, već i evropsku budućnost. Da li će postati vojni lider kontinenta ili novi osvajač? Da li će mlade generacije učiti kako da pucaju ili kako da pregovaraju?

Strah od komunizma nekada je opravdavao autoritarizam, kao što strah od Rusije danas opravdava militarizam. Ostaje pitanje da li će Evropa na vrijeme prepoznati obrazac i izabrati put koji čuva demokratiju, mir i stabilnost, umjesto onog koji ih opet može dovesti u pitanje.

OBAVEZNI VOJNI ROK

Ono što dodatno zabrinjava, ali i diže kosu na glavi, jesu planovi Njemačke o uvođenje obaveznog ili poluobaveznog vojnog roka. Ministar odbrane Boris Pistorijus predstavio je koncept “Novi vojni rok” koji preferira dobrovoljni osnovni servis uz sistem za procjenu spremnosti mladih.

Kritičari upozoravaju da je ideja o ponovnom uvođenju vojnog roka korak unazad za društvo koje je poslije 1945. godine temeljilo svoj identitet na pacifizmu i demokratskoj kontroli vojske. Podsjećaju da je Njemačka jedna od rijetkih evropskih zemalja koja je nakon hladnog rata svjesno ukinula obaveznu službu, upravo da bi spriječila militarizaciju javnog života.

Istoričari podsjećaju da svaka promjena vojne doktrine u Njemačkoj mora biti posmatrana kroz prizmu prošlosti – u zemlji koja je dva puta u 20. vijeku bila pokretač velikih sukoba, vraćanje obavezne službe nije samo administrativno pitanje, već i pitanje kolektivne svijesti.

Najčešće ponavljana poruka kritičara glasi da se bezbjednost ne može graditi puškom u ruci, već stabilnim institucijama, diplomatijom i obrazovanjem mladih. A Njemačko to, trenutno, nema u planu.

ZVECKANjE ORUŽJEM

Dokumenta o novim namjerama Berlina, koje je nedavno objavio list “Zidojče cajtung” detaljno opisuju plan za nove projekte naoružanja i opreme u kopnenim, vazdušnim, pomorskim, svemirskim i sajber snagama Bundesvera. Paket od 377 miliona evra pokriva i troškove za satelite, dronove i pomorske programe. Oko 14 milijardi evra je namijenjeno za svemirske projekte, uključujući mrežu u niskoj orbiti za vojne komunikacije, dok bi ostala sredstva bila usmjerena na nove sisteme za izviđanje i patroliranje. Takođe uključuje oružje proizvedeno u SAD, kao što su borbeni avioni F-35 i krstareće rakete “tomahavk”.

Muškarac i žena su ubijeni, a najmanje 10 ljudi je povrijeđeno u pucnjavi u selu na grčkom ostrvu Krit u slučaju porodične osvete, rekao je policijski zvaničnik.

Nema informacija o napadaču koji je pucao u selu Voricija.

Drugi policijski zvaničnik rekao je da je napad uslijedio nakon eksplozije bombe u petak uveče na gradilištu.

Krit ima istoriju nasilnih osveta među porodicama zbog povrede časti i navodnih uvreda.

Najviši grčki policijski zvaničnici, uključujući šefa policijskih snaga i šefa jedinice za borbu protiv organizovanog kriminala, krenuli su na Krit nakon pucnjave.

Vašington je optužio venecuelanskog predsjednika Nikolasa Madura da predvodi Cartel de los Soles, kriminalnu grupu sa sjedištem u toj južnoameričkoj zemlji.

Američki predsjednik Donald Tramp u petak je negirao medijske izvještaje da bi napadi na vojne instalacije unutar Venecuele mogli biti neizbježni, rekavši novinarima da nije donio odluku o tom pitanju.

– Ne, nije istina – rekao je Tramp u avionu Air Force One kada su ga pitali da li razmatra napade unutar Venecuele.

Nekoliko američkih medija izvijestilo je da je Trampova administracija odlučila izvesti napade na vojne instalacije unutar Venecuele kao dio navodnog rata protiv “narkoterorizma” i da bi napadi mogli uslijediti u bilo kojem trenutku.

Medijske tvrdnje
Miami Herald je ranije u petak izvijestio da su planirani napadi – o kojima je ranije pisao The Wall Street Journal – namijenjeni uništavanju vojnih instalacija koje koristi Cartel de los Soles, mreža za trgovinu drogom koju SAD optužuju za krijumčarenje kokaina u zemlju, i prekidanju ruta trgovine drogom za koje američki zvaničnici kažu da godišnje prevoze oko 500 tona kokaina.

Vašington je optužio venecuelanskog predsjednika Nikolasa Madura da predvodi Cartel de los Soles, kriminalnu grupu sa sjedištem u toj južnoameričkoj zemlji. U julu 2025. Washington ju je proglasio “terorističkom” organizacijom.

Izvori su za Herald rekli da bi mete mogle biti pogođene iz zraka u roku od “dana ili čak sati”, dok je Vašington udvostručio nagradu za informacije o predsjedniku Venecuele Nikolasu Maduru na 50 miliona dolara i nudi 25 miliona dolara za ključne funkcionere poput ministra unutrašnjih poslova Diosdada Cabella.

– Maduro će se uskoro naći u klopci i uskoro bi mogao otkriti da ne može pobjeći iz zemlje čak i ako to odluči – citirali su mediji jedan neimenovani izvor, koji je dodao:

– Što je još gore za njega, sada postoji više od jednog generala koji je spreman da ga uhvati i preda, potpuno svjesni da je jedno pričati o smrti, a drugo čekati je.

Od početka septembra izvedeno je najmanje 14 udara, uglavnom u Karipskom moru i Tihom okeanu, u kojima je ubijeno više od 61 osobe.

Legalnost operacija
Grupe za ljudska prava i pravni stručnjaci doveli su u pitanje legalnost operacija, tvrdeći da američki udari na navodne brodove s drogom krše međunarodno pravo.

Komisar UN-a za ljudska prava Volker Turk nazvao je napade “neprihvatljivim” i pozvao na nezavisnu istragu onoga što je njegov ured opisao kao vansudska smaknuća.

Maduro je optužio Vašington da je “izmislio” rat protiv njegove zemlje, nazivajući američke optužbe “vulgarnim” i “potpuno lažnim”. Insistirao je da Venecuela “ne proizvodi listove kokaina” i rekao da pokreti američke vojske u blizini njene obale signaliziraju planove za “novi, vječni rat”.