Temperature i u našem regionu sve češće stižu do famoznog broja 40, a sad već nije rijetkost da, kako narod kaže, udari grom iz vedra neba, padne mrak usred bijela dana, a brzinom svjetlosti stigne oluja. Nalik onima koje smo doskora mogli samo gledati na malim ekranima i s nevjericom slušali da su na drugom kraju svijeta službe u pripravnosti. Spremne na sve, od ledenih okova, potopa do ekstremnih suša i požara.

“Toplotni talas stigao je i u Republiku Srpsku i FBiH.

Temperature idu ka kritičnim podiocima u narednim danima te se mole građani da piju mnogo tečnosti i izbjegavaju da budu na otvorenom veći dio dana”.

Ta upozorenja u BiH posljednjih ljeta svako malo se mogu čuti iz nadležnih meteoroloških i drugih službi, dok se mnogi građani pitaju gdje je nestala klima na koju smo navikli. Gdje je nestalo ono pravo ljeto, zima, jesen i proljeće i da li su otišli bespovratno usljed globalnog zagrijavanja koje je dovelo pojave koje, barem na Balkanu i dobrom dijelu Evrope, predstavljaju novu stvarnost sa kojom ovdašnji narodi uče da žive.

“Lucifer” i “Kerber” – to su samo neki od naziva za aktuelne toplotne talase u raznim dijelovima svijeta koji podižu temperature na ekstremne i rekordne nivoe, a stručnjaci već duže vrijeme upozoravaju da smo prešli još jedan prag i da će čovječanstvo posvjedočiti velikom rastu temperatura. Da će rekordi padati iz godine u godinu.

Podaci svjetskih naučnika pokazuju da su okeani, četvrtu godinu zaredom, u 2022. dostigli najviše zabilježene temperature do sada, a sve to dokazuje brzinu kojom se svijet zagrijava.

U izvještaju koji je potpisalo dvadesetak naučnika iz 16 instituta širom svijeta, kako su prenijeli mediji, piše da su prethodni toplotni rekordi oboreni 2021, 2020. i 2019, a pet najviših temperatura evidentirano je u posljednjih šest godina.

Osim toga, rezultati istraživanja pokazuju da okeani od 1970. apsorbiraju 90 odsto viška toplote iz atmosfere, a s obzirom na ubrzano zagrijavanje  vazduha te vodene površine s vremenom upijaju i sve više toplote.

Sve je to, prema analizama, dio dugoročnog obrasca zagrijavanja planete, okeana i atmosfere, zbog čega toplotni talasi i visoke temperature nisu više nepoznanica ni u našem regionu.

 

Rekordi padaju

Kada su u pitanju ekstremni vremenski uslovi u cijelome svijetu protekla godina je bila rekordna, a Evropu i ostatak planete ponovo su zahvatili toplotni talasi koji u Kini i drugim dijelovima Azije, kao i u SAD obaraju sve rekorde.

To stvara probleme državama širom svijeta i nalaže da se hitno pozabave klimatskim promjenama, za koje naučnici tvrde da će toplotni talasi biti sve češći, ozbiljniji i smrtonosniji. Dokaz za ekstremne situacije sa kojima se suočavamo jeste i jedan koji može da bude svrstan u rubriku “vjerovali ili ne”, a objavljen je ove sedmice – u Kini je izmjereno 80 stepeni.

Džinovski termometar u provinciji Sinđang izmjerio je, prema medijskim navodima, temperaturu tla od 80 stepeni Celzijusa, a gotovo istovremeno su se oglasili i iz Svjetske meteorološke organizacije sa upozorenjem na povećan rizik od smrtnih ishoda zbog visokih temperatura.

Peking je upisao svoj 27. dan sa temperaturama iznad 35 stepeni, što je novi lokalni rekord za najveći broj dana sa visokom temperaturom u godini, jer je prethodni rekord kineske prestonice iznosio 26 dana i to iz 2000. godine.

Temperature su nemilosrdne i u Italiji i Španiji, gdje su za tri regije objavljeni crveni alarmi za vruće vrijeme. Predviđa se da će italijanska ostrva Sardinija i Sicilija premašiti rekord kontinenta od 48,8 stepeni zabilježen na Siciliji u avgustu 2021. godine.

Padali su i rekordi u Arizoni. Živa na jednom aerodromu premašila je 43 stepena ponovo, oborivši prethodni rekord od 18 uzastopnih dana sa ili iznad te temperature, postavljen 1974. godine. U Francuskoj je zabilježeno rekordnih 29,5 stepeni u alpskom skijalištu, dok je 40,6 stepeni prvi put zabilježeno u Verdunu, u podnožju Pirineja, a u podsjetniku na globalno zatopljenje Svjetska meteorološka agencija UN je saopštila da trend “ne pokazuje znakove smirivanja”.

– Svijet se mora pripremiti za intenzivnije toplinske valove – rekao je u Ženevi Džon Nejrn, savjetnik za ekstremne vrućine pri toj UN agenciji.

Dodao je da će fenomen “El Ninjo” pojačati pojavu i intenzitet ekstremnih toplotnih talasa.

– Jedan od značajnijih fenomena koji smo primijetili jeste taj da se broj istovremenih toplotnih talasa na sjevernoj hemisferi povećao šest puta od osamdesetih godina prošlog vijeka – naveo je Nejrn.

Imajući u vidu sve to sve češće se ovih dana na internetu može pročitati pitanje: “Da li je ovo zaista najhladnije ljeto do kraja naših života”.

Društvenim mrežama posljednjih dana širi se priča da su vrućine sa kojima se trenutno bori veliki dio svijeta na sjevernoj hemisferi nešto što je tek uvod u ono što nas čeka, a mnogi se pozivaju i na planetarno poznatu seriju “Simsonovi” gdje se animirani lik Bart Simpson žali na vrelo ljeto, a otac Homer odgovara u svom stilu da će biti i gore.

Region u čudu i strahu

Sa neuobičajeno visokim temperaturama posljednjih dana ponovo nastoje da na sve načine izađu na kraj stanovnici na Balkanu, kao i u njegovoj okolini. Živa raste  u termometrima zbog čega su sve češća upozorenja nadležnih službi, ali i isto ono pitanje: “Da li je ovo samo početak i može li još toplije”.

U pojedinim mjestima temperatura je već u jutarnjim časovima znala “doći” i do 30 stepeni, dok su stanovnici u brojnim regijama Slovenije, Hrvatske, Republike Srpske, FBiH, Srbije na svojoj koži već osjetili posljedice koje su donijele globalne promjene. Od 40 stepeni tokom dana do superćelijskih oluja koje razaraju gotovo sve pred sobom.

Suše praćene tropskim temperaturama i oluje natjerale su i naše građane da se zapitaju šta se dešava, a profesor klimatologije i dekan Prirodno-matematičkog fakulteta u Banjaluci Goran Trbić kaže da je naše područje geografski smješteno u umjerenoj klimatskoj zoni što je čini jednom od najpovoljnijih za život na planeti Zemlji.

– Međutim, klimatske promjene su sa svojim ekstremima veoma narušile postojeću umjerenost. Tokom svake godine desi se nekoliko klimatskih ekstrema u vidu poplava, suša, toplotnih talasa i olujnih vjetrova koji nisu bili tako specifični, ali i intenzivni na našim područjima. Ovakvih pojava bilo je i ranije, ali su bile mnogo rjeđe i sa manjim intenzitetom. Ovako intenzivni i česti klimatski ekstremi, uz stalan rast temperature vazduha, jasan su znak da se klima veoma izmijenila i da smo svjedoci najintenzivnijih klimatskih promjena u istoriji. Prema istorijskim zapisima i indikatorima koji upućuju na promjene, klima se mijenjala i u prošlosti, ali su te varijacije trajale hiljadama godinama i bile su manjeg intenziteta. Danas se promjene dešavaju mnogo većom brzinom u odnosu na varijacije u prošlosti i za svega nekoliko decenija došlo je do izraženih klimatskih promjena i ekstrema – istakao je Trbić za “Glas”.

Govoreći o upozorenjima i iz NASA da će ovo biti naše najhladnije ljeto, jer će u budućnosti toplotni talasi nastaviti da pustoše Evropu i SAD, kaže da je iz izvještaja Svjetske meteorološke organizacije vidljivo da su posljednjih osam godina bile najtoplije od kada se vrši meteorološki monitoring (1850).

– Najtoplija godina do danas je bila 2016. Međutim, iste godine je bio najintenzivniji i efekat “El Ninja” koji je doprinio globalnim visokim temperaturama tokom 2016. godine. “El Ninjo” je meteorološki fenomen koji se javlja na Tihom okeanu i nema direktan uticaj na temperature i vrijeme u Evropi, ali ima na globalnom nivou. Ovih osam najtoplijih godina i činjenica da se koncentracija gasova sa efektom staklene bašte (GHG) još uvijek povećava u atmosferi ide u prilog tvrdnji naučnika Petera Kalmasa. Međutim, još čvrsto vjerujem da će doći do realizacije pariskog klimatskog sporazuma iz 2015. i da će, konačno, doći do stagniranja i smanjenja emisije GHG. Samim tim došlo bi do stabilizacije klimatskog sistema, a time i klimatskih ekstrema – naveo je.

Smatra da još nije kasno da populacija zaustavi globalno zagrijavanje, ali da se dosta brzo približavamo famoznom pragu povećanja globalne temperature od 1,5 stepeni.

– Svjetska naučna javnost je jedinstvena ako se taj prag probije da nam slijedi još teža i neizvjesnija klimatska budućnost. Globalno povećanje temperature u 2022. godini iznosilo je do +1,27 C. Jedini način zaustavljanja porasta globalne temperature jeste smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte koji imaju antropogeno porijeklo, a odnose se na sagorijevanje nafte i uglja. Više korišćenja obnovljivih izvora energije i smanjenje fosilnih goriva, uz realizaciju projekata energetske efikasnosti jeste put kako se može riješiti klimatska prijetnja i izazov. Uz to, povećanje površina pod šumskim pokrivačem koje vrše tzv ponor, odnosno upijanje veoma je bitna karika u lancu borbe protiv klimatskih promjena – naglasio je.

Dežurni meteorolog u Republičkom hidrometeorološkom zavodu Milica Đorđević kaže da i brojke jasno potvrđuju stalni porast temperature i u našem regionu, kao i širom planete.

– Svake godine sve je toplije i povremeno se obaraju rekordi u apsolutno izmerenim temperaturama. Za Srpsku je rekord 43 stepena, koji je izmeren 2007. godine, a davne 1900. godine u Mostaru je izmereno 46 stepeni – kazala je Đorđevićeva za “Glas Srpske”.

Apsolutni rekordi, kako kaže, ponegdje još nisu oboreni, ali činjenica je da je sve toplije.

– Osim toga, možemo primetiti da imamo sve veći broj veoma toplih dana i izraženi su toplotni talasi. Ako smo ranijih godina imali u proseku deset, 20 ili 30 tropskih dana, odnosno kada dnevna temperatura premašuje 30 stepeni, to se znatno pojačalo i definitivno je izraženo u poslednjih deset do 15 godina – rekla je Đorđevićeva.

Superćelijske oluje

Superćelijske oluje su, prema riječima stručnjaka, rijetke, ali imaju moć da proizvedu opasne vremenske neprilike kao što su razorni vjetrovi, grad, ponekad i tornada. Prema podacima Nacionalne meteorološke službe SAD, praćene su uglavnom grmljavinom i intenzivnom kišom, mogu trajati i po nekoliko časova te zahvatiti prostor od nekoliko stotina kilometara.

Meteorolozi sa svih krajeva regiona posljednjih dana pojašnjavaju da takve oluje nastaju kada hladna vazdušna masa stigne na pregrijano tlo, što uzrokuje ekstremnu termičku nestabilnost atmosfere.

Ono po čemu su jedinstvene u odnosu na druge tipove oluja, jeste to što imaju snažne i postojane uzlazne struje koje se rotiraju unutar oblaka. Studija američkog društva meteorologa iz januara ove godine predviđa povećanje frekvencije superćelija za 6,6 odsto širom zemlje do kraja vijeka i to kao rezultat globalnog zagrijavanja.

Temperatura će sigurno zbog aktivnosti ljudi i sve veće emisije gasova još da raste, a samim tim je, dodala je, i na internetu plasirana anegdota da je ovo najhladnije leto u našim životima, u smislu da će svako sledeće biti toplije. Ipak, dodaje da to nije baš prava izjava, s obzirom da je i prethodno bilo veoma toplo.

Pred nama će, objašnjava, biti sve više ekstremnih događaja.

– Tokom cele godine, a ne samo u letnim periodima imaćemo sve ekstreme i sve češću pojavu perioda sa izraženim obilnim padavinama koji u kratkom intervalu mogu odmah doneti probleme sa poplavama pa duge periode bez padavina, odnosno suše – rekla je Đorđevićeva.

Kada se pogleda u posljednjih deset godina bilo je pet-šest ljetnjih sušnih sezona.

– Suše nisu neuobičajene za ovaj deo Evrope, ali ne baš toliko često i intenzivno. Kada god je toplo povećava se globalna temperatura i samim i količina vlage u atmosferi i postaju sve veće šanse za pojavu jakih oluja – rekla je Đorđevićeva.

To, kako ističe, nije ništa neobično za naše prostore, jer su se i ranije dešavale oluje u ovom dijelu godine, tokom ljeta.

– Ono što je malo neobično za ovu godinu jeste to što je dosta promenljiva. Tokom celog aprila, maja i pola juna imali smo dosta lokalnih nepogoda i česte pljuskove sa grmljavinom, a to se nastavilo i ovih dana. Malo je neobičnije i to što smo imali dva dana zaredom pojavu onako jakih nepogoda koje su zahvatile širu regiju – rekla je ona.

Iako je Republika Srpska veoma mala, posmatrano sa globalnog aspekta, stav struke jeste da i mi moramo dati svoj doprinos globalnom smanjenju emisije štetnih gasova i biti više orijentisani na obnovljive izvore energije.

Glas Srpske