Francuska i Njemačka izradile su non-pejper o Bosni i Hercegovini koji se uglavnom odnosi na Republiku Srpsku i njeno rukovodstvo, a kojim se traže sankcije prema pojedincima i entitetima, kao i suspendovanje projekata Republici Srpskoj.

“Svi projekti koji su direktno ili djelimično korisni za RS u okviru Investicionog okvira za zapadni Balkan (WBIF) treba da ostanu suspendovani. Države članice treba da istraže s Komisijom mogućnosti za prekid dva suspendovana projekta. Komisija treba da se uzdrži od predlaganja novih projekata koji bi koristili RS”, piše u non-pejperu.

U njemu se navodi i da cilj treba da bude “ukidanje neustavnih zakona i povlačenje novog ustava” te da sve opcije za postizanje tog cilja treba istražiti. Takođe, navedeno je i da lokalni zvaničnici treba da preuzmu odgovornost i da mirno rješavanje krize ostaje ključno.

“Vlasti i postupci na lokalnom nivou treba da vode ka stabilizaciji situacije. Spoljni uticaj treba biti ograničen”, navodi se u dokumentu.

Između ostalog, u dokumentu piše i da trajno rješenje krize zahtijeva, prije svega, potpun i nepovratan povratak Republike Srpske ustavnom poretku Bosne i Hercegovine i ponovno opredjeljenje političkih predstavnika Srba za pravilno funkcionisanje državnih institucija.

“Kontakti na visokom nivou s liderima Republike Srpske koji su osuđeni ili optuženi (M. Dodik, R. Stevandić i N. Višković) treba da budu suspendovani”, piše u non-pejperu.

Ovo se, očigledno, odnosi na Milorada Dodika, predsjednika Republike Srpske, Nenada Stevandića, predsjednika Narodne skupštine Republike Srpske, i Radovana Viškovića, premijera Republike Srpske, međutim kreatori dokumenta pogriješili su inicijale.

Komentarišući non-pejper, Dodik je rekao “da se radi o gubljenju vremena i avanturističkom pristupu BiH”.

“Non-pejper, koji su u diplomatski saobraćaj pustile Njemačka i Francuska, pokazuje da za 30 godina, koliko je prošlo od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, o BiH vodeće države EU nisu naučile gotovo ništa”, napisao je Dodik na društvenoj mreži X.

On je rekao da se iz pogrešnih pretpostavki došlo do pogrešnih zaključaka pa ni mjere za “prevazilaženje” krize u BiH nisu mogle biti drugačije nego pogrešne.

“Umjesto da su se energija i volja usmjerile na realno sagledavanje situacije, uzroke i posljedice, devastaciju ionako krhkog demokratskog kapaciteta od međunarodnih činilaca, Njemačka i Francuska krenule su prečicom i silom”, napisao je Dodik.

On je dodao da ni jedno ni drugo istorijski nije proizvodilo rezultat u BiH.

Inače, non-pejper nije zvaničan dokument i ne označava zvanične stavove vlada zemalja koje ih sastavljaju. Svrha takvih dokumenata, kako je napisao Adi Ćerimagić, viši analitičar Inicijative za evropsku stabilnost, jeste istražiti ideje, testirati reakcije i pokrenuti debatu, a ne signalizirati konačne odluke.

Komentarišući non-pejper, Stevandić je rekao da je on došao nakon što je Republika Srpska dokazala međunarodnoj javnosti da je “njemački državljanin Kristijan Šmit” kršio Dejtonski mirovni sporazum, da nije legalno imenovan i da je proizveo najveću postdejtonsku krizu u Bosni i Hercegovini.

Stevandić je naveo da Francuska i Njemačka, kako bi opravdale Šmitove poteze, sada prelaze na potpuno zauzimanje strane u BiH.

“Zauzimanje strana u BiH znači da su nju podijelili ti koji pišu non-pejper, a ne (oni) iznutra. Ona može opstati samo na unutrašnjem dijalogu, a ne na stranoj intervenciji”, rekao je Stevandić.

Za razliku od vlasti, opozicione stranke izrazile su zabrinutost jer se dokumentom optužuje Republika Srpska za podrivanje Dejtonskog mirovnog sporazuma.

“Potrudićemo se da ovih dana pokucamo na vrata svih evropskih država da im objasnimo da srpski narod poštuje Dejtonski mirovni sporazum kao garant postojanja Republike Srpske i da im objasnimo da režim ne treba da poistovjećujemo sa Republikom Srpskom i njenim narodom”, saopštio je Milan Miličević, predsjednik SDS-a, navodeći da obustavljanje projekata koji se finansiraju iz Investicionog fonda za zapadni Balkan, Evropske investicione banke, Evropske banke za obnovu i razvoj, ali i Svjetske banke znači zaustavljanje života i gotovo svake privredne aktivnosti u Republici Srpskoj.

Igor Crnadak, šef Kluba poslanika PDP-a u Narodnoj skupštini Republike Srpske, rekao je da non-pejperi, po definiciji, ne stvaraju direktan efekat niti automatski određene posljedice.

“Međutim, nažalost, ovaj non-paper koji smo vidjeli juče samo potvrđuje ono o čemu govorimo već dugo, a to je da je vodstvo Republike Srpske u apsolutnoj izolaciji. Mislim da, nažalost, ovaj non-pejper pokazuje da smo sada došli u fazu da se izolacija i katastrofalan položaj našeg rukovodstva počinje direktno prenositi na samu Republiku Srbiju i da nas čekaju veliki problemi”, upozorio je Crnadak.

Crnadak je apelovao na sve koji su u prilici da razgovaraju sa međunarodnim zvaničnicima, da se maksimalno uključe i da objasne situaciju te da zamole da ne ispašta običan narod.

On je pozvao i rukovodstvo Republike Srpske da se povuku jer predstavljaju teret za cijeli narod i Republiku Srpsku.

Zanimljivo je da je non-pejper u “javnost vinuo” Aleksandar Vučić, predsjednik Srbije, koji je o njemu govorio na sjednici Savjeta za nacionalnu bezbjednost Srbije, a nakon toga i Milan Mojsilović, načelnik Generalštaba Vojske Srbije, rekao je da su o tom dokumentu upoznati svi članovi proširenog Savjeta.

Francuska i Njemačka izradile su i partnerima u Evropskoj uniji uputile non – pejper o situaciji u Bosni i Hercegovini. Tim dokumentom, između ostalog, pozvali su na reakciju istovremeno navodeći da “spoljni uticaj treba biti ograničen”.

“Cilj Evropske unije ostaje očuvanje i izgradnja mirne, stabilne, suverene i nezavisne funkcionalne evropske države Bosne i Hercegovine, koja poštuje principe i vrijednosti na kojima počiva Evropska unija: demokratska društva, vladavina prava, te budućnost Bosne i Hercegovine unutar Evropske unije”, piše u non – pejperu koji je objavila FTV.

U nastavku teksta prenosimo non-pejper u cjelosti.

Dokument datira od 12. maj 2025.

Odgovori na napade Republike Srpske na ustavni poredak BiH
Ovaj dokument predstavlja ažuriranu verziju dokumenta predstavljenog 3. novembra 2023. godine, i napisan je u svjetlu zaključaka PSC-a usvojenih 26. marta 2025. godine, koji su otvorili put za dalju aktivnu uključenost država članica EU u vezi s tekućom ustavnom krizom u Bosni i Hercegovini (BiH). Njegov cilj je da olakša diskusiju o odgovoru EU na napade Republike Srpske na ustavni poredak BiH.

Obrazloženje
Trenutna ustavna kriza u BiH predstavlja najozbiljniji izazov suverenitetu, jedinstvu, kao i funkcionalnom i teritorijalnom integritetu BiH u posljednjih 30 godina, od potpisivanja Dejtonskog-pariskog okvirnog sporazuma za mir. Tokom prethodnih sedmica, potezi i pravni procesi unutar RS, koji su uslijedili nakon presude protiv predsjednika RS Milorada Dodika 26. februara 2025. godine, otvoreno su napali ustavni poredak BiH.

Naime:

• Odluka o mjerama i zadacima koji proizilaze iz neustavnih odluka i postupaka neustavnih institucija BiH od 26. februara 2025.

• Zakon o Visokom sudskom i tužilačkom savjetu RS od 27. februara 2025.

• Zakon o neprimjenjivanju zakona i zabrani aktivnosti vanustavnih institucija BiH u RS (Sud BiH, Tužilaštvo BiH, SIPA) od 27. februara 2025.

• Izmjene i dopune Krivičnog zakona RS od 27. februara 2025.

• Zakon o posebnom registru i transparentnosti rada neprofitnih organizacija od 27. februara 2025.

• Nacrt ustava RS od 13. marta 2025.

• Zakon o zaštiti ustavnog poretka RS od 13. marta 2025.

Evropska unija i njene države članice su u različitim formatima i jednostrano izrazile svoju nedvosmislenu osudu ovih akata, nazivajući ih prijetnjom funkcionalnosti institucija države i osnovnim slobodama njenih građana. Ovi akti su u suprotnosti s obavezama koje je BiH preuzela na svom putu prema EU, godinu dana nakon što je EU odlučila otvoriti pregovore o pristupanju Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji.

Evropska unija se u zaključcima Vijeća od 17. decembra 2024. godine pozvala na moguće odgovore EU na aktivnosti i aktere koji podrivaju i prijete ustavnom poretku, suverenitetu, teritorijalnom integritetu i međunarodnoj ličnosti BiH.

EU je naglasila potrebu da se razmotre sve opcije i ozbiljne posljedice dostupne u okviru instrumenata EU.

Evropska unija je dodatno potvrdila da ostaje posvećena Dejtonskom-pariskom okvirnom sporazumu za mir i ustavnom poretku BiH. Osim toga, Evropska unija ozbiljno shvata svoju odgovornost za stabilnost i mir u BiH i regionu Zapadnog Balkana.

Cilj
Lokalno preuzimanje odgovornosti u mirnom rješavanju krize ostaje ključno. Vlasti i postupci na lokalnom nivou treba da vode ka stabilizaciji situacije. Spoljni uticaj treba biti ograničen.

Cilj Evropske unije ostaje očuvanje i izgradnja mirne, stabilne, suverene i nezavisne funkcionalne evropske države Bosne i Hercegovine, koja poštuje principe i vrijednosti na kojima počiva Evropska unija: demokratska društva, vladavina prava, te budućnost Bosne i Hercegovine unutar Evropske unije.

Neposredni cilj je ukidanje neustavnih zakona i povlačenje nacrta novog ustava. Sve opcije za postizanje ovog cilja treba istražiti.

Trajno rješenje krize zahtijeva, prije svega, potpun i nepovratan povratak Republike Srpske ustavnom poretku Bosne i Hercegovine, ponovno opredjeljenje političkih predstavnika Srba za pravilno funkcionisanje državnih institucija i njihova obnova posvećenosti provođenju svih relevantnih koraka navedenih u preporukama Komisije od 12. oktobra 2022. godine kako bi napredovali u procesu pristupanja EU.

Sljedeći koraci
Sljedeće mjere bi trebale biti dio instrumenata Evropske unije:

Finansijska podrška
Svi projekti koji su direktno ili djelimično korisni za RS u okviru Investicionog okvira za Zapadni Balkan (WBIF) treba da ostanu suspendovani. Države članice treba da istraže s Komisijom mogućnosti za prekid dva suspendovana projekta. Komisija treba da se uzdrži od predlaganja novih projekata koji bi koristili RS.

Kriteriji za ukidanje ovih mjera zavisiće od preduzimanja konstruktivnih koraka od strane rukovodstva RS. Države članice će morati biti prethodno konsultovane.

EU bi trebala stupiti u kontakt i s drugim relevantnim međunarodnim finansijskim institucijama, kao što je Svjetska banka, kako bi se osiguralo da i one usvoje sličan pristup.

Bilateralna finansijska pomoć projektima koji su direktno ili djelimično korisni za RS treba biti suspendovana.

Sankcije
Evropska unija treba da razmotri ciljani okvir za primjenu restriktivnih mjera (Odluka Vijeća 2011/173/ZVSP) u kontekstu situacije u Bosni i Hercegovini, usvajanjem restriktivnih mjera prema pojedincima ili entitetima koji podrivaju suverenitet, teritorijalni integritet, ustavni poredak i međunarodni subjektivitet Bosne i Hercegovine. Očekuju se prijedlozi od strane Visokog predstavnika za vanjsku politiku EU u narednim sedmicama u vezi s tim.

U nedostatku konsenzusa na nivou EU, nacionalne mjere, uključujući ciljanje pojedinaca (npr. zabrane putovanja), trebaju biti razmotrene i koordinirane među državama članicama. Usvajanje mjera od strane pojedinačnih članica EU treba biti praćeno lokalnim rješenjima koja bi trebala imati prioritet. Nacionalne mjere treba da budu privremene i reverzibilne restriktivne mjere koje imaju za cilj promjenu ponašanja ciljanih entiteta i pojedinaca.

Proširenje
EU i njene države članice treba da naglase da postupci RS-a idu suprotno evropskom putu Bosne i Hercegovine i interesima stanovništva BiH, uključujući i stanovništvo Republike Srpske. Napredak u procesu pristupanja zavisiće od sprovođenja potrebnih koraka navedenih u preporukama Komisije od 12. oktobra 2022. godine. Istovremeno, EU i njene države članice treba da svoju javnu komunikaciju fokusiraju na koristi evropskih integracija.

Kontakti s zvaničnicima Republike Srpske
Angažman EU i njenih država članica prema zvaničnicima iz vlasti RS-a ili SNSD-a treba da se fokusira na naglašavanje rizika daljeg sprovođenja neustavnog kursa predsjednika RS-a Dodika. Ovaj angažman treba da sadrži poruke kojima se izražava spremnost EU na otvorenost i ublažavanje tenzija čim postanu vidljivi znakovi povlačenja neustavnih poteza, te angažman s opozicijom iz RS i civilnim društvom. Kontakti na visokom nivou s liderima RS-a koji su osuđeni ili optuženi (M. Dodik, R. Stevandić i N. Visković) trebaju biti suspendovani.

Igor Crnadak, šef Kluba poslanika PDP-a u Narodnoj skupštini RS, komentarisao je francusko-njemački non pejper o BiH navodeći da po definiciji takvi dokumenti ne stvaraju direktan efekat niti automatski određene posljedice.

“Međutim, nažalost, ovaj non-paper koji smo vidjeli juče, samo potvrđuje ono o čemu govorimo već dugo, a to je da je vodstvo Republike Srpske u apsolutnoj izolaciji. Mislim da, nažalost, ovaj non-paper pokazuje da smo sada došli u fazu da se izolacija i katastrofalan položaj našeg rukovodstva počinje direktno prenositi na samu Republiku Srbiju i da nas čekaju veliki problemi”, upozorio je Crnadak.

Crnadak je apelovao na sve koji su u prilici da razgovaraju sa međunarodnim zvaničnicima, da se maksimalno uključe.

“Pozivam sve koji su u mogućnosti da pričaju sa međunarodnim zvaničnicima da objasnimo situaciju i da zamolimo da ne ispašta običan narod”, rekao je Crnadak.

On je pozvao rukovodstvo Republike Srpske da se povuče sa pozicije te da je došlo konačno vrijeme da “ljudi koji su postali teret Republici Srbiji, kamen oko vrata ovom narodu, da to shvate i da odstupe”.

“Garantujem vam da će svi u opoziciji prije umrijeti, nego što će popustiti po pitanjima kao što su imovina, teritorija Republike Srpske, nadležnosti koje imamo, ustavnopravni položaj, entitetsko glasanje i drugi mehanizmi zaštite. Ne bojte se za Republiku Srpsku, ali sada ste vi problem”, poručio je Crnadak na pres konferenciji u Banjaluci.