Connect with us

Politika

ISTORIČAR MILAN KOLJANIN! “Cijela NDH bila poprište zločina”

Jasenovac je žižna tačka stradanja Srba jer je politika Nezavisne države Hrvatske (NDH) bila potpuno uništenje Srba, Roma i Jevreja. To su bile grupe osuđene na uništenje prema zvaničnoj politici ustaške države, koja je stvorila posebne organe i deo tog sistema bili su logori Jasenovac. Prvo Gospić sa područnim logorima Jadovno i na ostrvu Pagu, a kasnije, kao naslednik gospićkog logora smrti, jer su tamo odvođeni ljudi isključivo da bi bili ubijeni, uspostavljen je prvi logor u okviru sistema Jasenovac, čija je prvobitna namera bila uništenje zatočenika, uz radnu funkciju.

Poručio je to u intervju za “Glas Srpske” ugledni srpski istoričar Milan Koljanin, koji je dobar dio života posvetio izučavanju Drugog svjetskog rata i mračne istorije NDH, naglašavajući da i danas, nakon osam decenija od proboja jasenovačkih logoraša nema mjesta zaboravu stratišta i zločina, ali ima za još bolje uvažavanje naučne istoriografije i ulaganja u ljude i projekte koji će se baviti i pitanjima Jasenovca i stradanja u NDH i Drugom svjetskom ratu.

Ustaške snage iz Jasenovca, podsjeća, nisu uništavale zatočenike samo u Jasenovcu, nego i u bližoj i daljoj okolini.

– Ubijali su srpsko stanovništvo gde god su mogli da nađu nekoga. To je bio užasan sistem masovnog uništenja koji je sprovođen u samom logoru, ali i u blizini. Jasenovac treba gledati kao simbol i mesto najvećeg stradanja, ali nikad ne treba izgubiti iz vida da je cela teritorija NDH, prije svega srpski etnički prostori, bila poprište masovnih zločina i masovnog stradanja. Tu pre svega mislim na masovna stratišta kao što su Garavice kod Bihaća i niz drugih. Neka su imala izuzetno simbolični značaj, kao što je stratište u Glinskoj pravoslavnoj crkvi, gde su bila dva velika pokolja Srba 1941, da bi posle toga i crkva bila srušena. Tako da nisu samo fizički uništavani srpski životi, nego i srpska duhovna i kulturna baština. Potpuno je trebalo uništiti srpski narod i sve njegove simbole. Zbog toga je zabranjivano srpsko ime, srpsko pismo – ćirilica, srpski kalendar, a sve srpske ustanove su bile ukinute, a kao najvažnija je Srpska pravoslavna crkva, koja je simbol srpskog identiteta. Sve to treba imati u vidu kada se govori o Jasenovcu i povodom Jasenovca. Gde god su mogle ustaške snage su ubijale Srbe do poslednjih dana, do početka maja. Poslednji masovni zločin je upravo bio u logoru Jasenovac, jer je uoči proboja uništena velika grupa prvo ženskih zatočenika, pa i muških, a preostalih, oko 1.000, odlučilo je 21. aprila 1945. da ako ginu, poginu u borbi. I sledećeg dana je usledio organizovan proboj jasenovačkih zatočenika zahvaljujući kojem je njih 104 uspelo da sačuva život. A svi ostali, i to je taj najveći zločin na kraju rata, su ubijeni od strane komande logora. Sam logor Jasenovac je posle tog proboja bio napušten. Drugog dana maja 1945. su srpske jedinice ušle u razrušeni Jasenovac, prepun leševa i ruševina, jer su ustaše minirale postrojenja – kazao nam je Koljanin.

GLAS: Vi ste dobar dio života posvetili izučavanju Drugog svjetskog rata i mračne istorije NDH, čiji je dio sistem logora Jasenovac, među kojima je i stratište Donja Gradina. Zbog čega? Šta Vas je odvelo u tom pravcu?

KOLjANIN: Niz okolnosti, ali i ono što je bio predmet rada Instituta za savremenu istoriju – veliki jugoslovenski projekat o Jugoslovenima u svim logorima u Jugoslaviji i van zemlje. I moj institut je bio koordinator tog projekta i meni je zadatak bio logor Sajmište u Zemunu. Tom istraživanju sam posvetio sedam godina, ali ta tema je uvela u problematiku stradanja u Drugom svetskom ratu. Taj logor je važan kako za stradanja Srba iz okupirane Srbije tako i iz NDH. Većina zatočenika koji su stigli u logor na Beogradskom sajmištu je poticala sa teritorije NDH. To su uglavnom bili Srbi, civili koji su uhapšeni i dovedeni, između ostalog, i u Jasenovac, a mnogi koji su stigli u Jasenovac su upućeni u logor Sajmište, a odatle i u druge nemačke logore. Ispostavilo se da broj zatočenika koji je potreban Nemcima za ratnu privredu koji su bili u logorima i zatvorima u Srbiji nije bio dovoljan, tako da je zaključen ugovor o preuzimanju zatočenika iz ustaških logora, odnosno iz Jasenovca sa svojim najvećim logorom Starom Gradiškom. Već od maja 1942, kada su odvođene poslednje grupe jevrejskih zatočenika u smrt, počele su da stižu grupe iz ustaških logora Jasenovac i Stara Gradiška, odakle i u logor u Norveškoj. Ta godina je bila godina najvećeg stradanja i dotoka zatočenika iz Jasenovca i najvećeg stradanja u logoru Sajmište, tako da skoro trećina koja je stigla tu nije dalje ni otišla, jer su stradali od bolesti, torture, gladi. To je bilo i vreme njemačko-hrvatske vojne operacije na Kozari. Jun, jul i avgust su bili meseci velikog stradanja na Sajmištu i to mahom logoraša iz Jasenovca. Postoje tu i neki porodični razlozi koji su me vezivali za ovu temu.

GLAS: Odakle potiče najviše činjenica o Jasenovcu? Iz dokumentacije ili svjedočenja preživjelih logoraša?

KOLjANIN: Još u ratu je formirana komisija za ratne zločine, postojale su komisije u pojedinim republikama, takozvane zemaljske komisije i zaista su počele da rade, prikupljale su dokumenta i izjave preživjelih. To je bio glavni izvor, ali nažalost te komisije su prestale da rade već 1947. godine, mada su prikupile veliki materijal, ali to je trebalo nastaviti i sistematski istražiti celi prostor Jasenovca i najvećeg stratišta, a to je Donja Gradina. To su ogromna polja smrti gde je najveći broj zatočenika stradao. Nisu izvršena forenzička ispitivanja prostora, ali prikupljena dokumenta komisija i izjave su za nas primarni izvori. Tu treba pomenuti i rad pukovnika Antuna Miletića iz sredine osamdesetih godina koji je prikupio i objavio četiri toma dokumenata koji se odnose na logor Jasenovac.

GLAS: Možete li uopšte izdvojiti detalj, sliku, podatak, izjavu koja je na Vas i kao čovjeka i istoričara ostavila najjači utisak i u kojoj se zapravo može sažeti svo zlo koje je haralo tim kompleksom logora, gdje nije bilo nimalo milosti ni za bebe ni za djecu?

KOLjANIN: Teško je izdvojiti. Iza svakog broja stoje ljudi i sudbine, ali ako bih morao da izdvojim nešto što je za mene najpotresnije, to je svakako stradalo dete. I to masovno stradanje, prvo odvajanje dece od majke, a potom i njihovo ubijanje. Ona su masovno ubijana i sa roditeljima i posle odvajanja od njih, a u vezi sa tim je, opet, i najveća humanitarna akcija spasavanja dece Dijane Budisavljević i ta nada i spas koji je stigao do hiljade njih, pre svega zahvaljujući njoj i drugim ljudima.

GLAS: Koliko danas, kao nacija, znamo o tom, kako ga neki zovu, paklu na zemlji? Strahote su godinama, čuje se, gurane pod tepih. Koliko je to doprinijelo zaboravu, odnosno umanjenju stradanja Srba, Jevreja i Roma tokom tih 1.337 dana, koliko je postojao zloglasni Jasenovac?

KOLjANIN: Nije istina da je to baš toliko gurano pod tepih. O Jasenovcu i stradanju u tom logoru postoji bogata literatura, ali manje naučnih radova. Pokojni Jovan Miljković, koji je bio na čelu Spomen-područja Jasenovac, u jednoj knjizi popisao je sve publikacije i izvore koji se odnose na Jasenovac. Ipak, hoću da kažem da nije dovoljno prisutna tema Jasenovca u javnosti, kao ni drugih stradanja. Politika sećanja se vezuje, i tako i treba, za Jasenovac, ali tu je niz manjih stratišta. Sada se daleko više govori o stradanjima na Drini. To su bili prosto zaboravljeni zločini, za njih su znali oni koji su bili pogođeni njima, ali ima dosta takvih mesta. Jasenovac treba da ima snagu glavnog simbola stradanja, ali treba znati i za druga stratišta koja su u vezi sa određenim sredinama. Treba negovati i kulturu sećanja u svom kraju, uz pominjanje Jasenovca i njegovu simboliku.

GLAS: Sporovi o broju žrtva logora Jasenovac do danas nisu okončani. Zemaljska komisija Hrvatske, osnovana 1945. godine, konstatovala je u izvještaju da je broj žrtava od 500.000 do 600.000. Njemački generali iz Drugog svjetskog rata davali su različite podatke o broju ubijenih u NDH, ali zajedničko im je to da svi pominju stotine hiljada stradalih. Međutim, kasnije su plasirali sve manje brojeve.

KOLjANIN: Sramota je što se decenijama nije na tome sistemski radilo, tako da se dočekao i taj popis stanovništva, odnosno žrtava rata 1964. godine, gde je ustanovljeno da je manje od 600.000 ljudi stradalo u celoj Jugoslaviji, a odmah posle rata je procenjivano da je stradalo više od milion. Znalo se da su uništavana cela sela, zajednice, porodice. Istraživanja su morala da budu i trebalo da budu obavljena u posleratnom periodu, ali smo došli u situaciju da se stalno licitira i na neki način zbunjuje javnost izuzetno različitim brojevima stradalih u Jasenovcu.

GLAS: Da li ste saglasni sa ocjenama, koje iznose i pojedine Vaše kolege istoričari, da politika ima sve veći uticaj na istoriju, tumačenje i pisanje? Koliko je opasno igrati se brojevima u istoriji, a posebno kada je riječ o temama kao što su Jasenovac, NDH?

KOLjANIN: Dnevna politika ne bi trebalo da koristi ni zloupotrebljava rezultate istoriografije. Naučna istoriografija je najmanje u tome, a radi se o uglavnom o ljudima koji imaju političke motive. To treba izbeći.

GLAS: Na jednoj od posljednjih zajedničkih sjednica vlada Srbije i Srpske usvojena je odluka o raspisivanju konkursa za izgradnju memorijalnih centara posvećenih jasenovačkim žrtvama u Donjoj Gradini i Beogradu. Da li će i projekti poput tih, kada budu završeni, predstavljati svojevrsne čuvare sjećanja?

KOLjANIN: Svakako, ali postoje institucije i vredne kolege koji se bave tim pitanjima, prikupljaju dokumentaciju i pišu o toj temi. Važne su i institucije, ali bi u ovim već postojećim trebalo da bude anagažovano više ljudi i da se ulaže i u njih i u projekte. Bitno je da se stalno istražuje, da se rade projekti i da se unapredi rad postojećih institucija. Znam da se o tim centrima već neko vreme priča i žao mi je što to već nije i završeno.

Kanonizacija Stepinca
GLAS: Jednom ste na konstataciju da papa Franjo nije proglasio Alojzija Stepinca svecom i pitanje da li se to može promijeniti nakon njega rekli da sigurno može. S obzirom na ono što slijedi u Vatikanu, da li to očekujete?

KOLjANIN: Teško je reći. Zavisiće od samog pape i njegovog stava. Vidjeli smo da je dosadašnji papa bio protiv toga, smatrajući da su to neraščišćena pitanja. S njim je ta stvar stavljena ad akta, a sve će zavisiti od političke procene Vatikana i samog pape. Ako se bude nastavila politika pomirenja i sporazumevanja koju je vodio papa Franjo, pretpostavljam da ovo pitanje neće biti stavljeno na dnevni red, ali sve je pitanje i procene Vatikana da li treba kanonizovati Stepinca ili ne.
Glas

Related Topics:

Politika

RUKA BEZ LEGITIMITETA RUŠI INSTITUCIJE SRPSKE: Dodik mora otići na izborima, ne presudom!

Gradonačelnik Banjaluke i predsjednik PDP-a Draško Stanivuković oglasio se povodom presude predsjedniku Republike Srpske, poručivši da je riječ o političkom procesu i još dubljoj krizi u koju BiH srlja.

– Ruka koja nema podršku naroda i legitimitet ukida i poništava instituciju predsjednika Republike Srpske. Oni koji se raduju ovoj presudi, sa bilo koje strane – političke ili nacionalne – raduju se vlastitoj zemlji bez suvereniteta, pretvorenoj u koloniju. Da li je to Njemačka, Amerika ili EU, potpuno je svejedno – poručio je Stanivuković.

On je istakao da se ne može govoriti o državi u kojoj stranac bez izborne volje donosi zakone.

– Ako neko sa strane ima zakonodavnu moć bez podrške građana – to nije država, to je kolonija. I prije više od vijeka ovdje su dolazili stranci koji su odlučivali o nama bez nas. Zar nismo opet u istom vremenu? – pita Stanivuković.

Proces protiv predsjednika Republike Srpske ocijenio je kao politički montiran i naglasio da je PDP još ranije odlučio da ne učestvuje u vanrednim izborima.

– Milorad Dodik treba da ode voljom naroda i na izborima – a ne presudom koju nameće neko bez legitimiteta. Pripremom za redovne izbore izbjegavamo još dublju krizu u koju se sada srlja – poručio je lider PDP-a.

Zaključio je da se samo kroz poštovanje principa i volje naroda može graditi stabilna i slobodna Republika Srpska.

Nastavi čitati

Politika

KARAN: Potvrda presude Dodiku je kraj Dejtonske BiH – Srpski narod mora braniti SVOJU VOLJU I INSTITUCIJE

Potvrđivanje prvostepene presude predsjedniku Republike Srpske je kraj dejtonske BiH i ona više ne živi ustavni život, izjavio je profesor ustavnog prava Siniša Karan.

“Ono što gledamo godinama unazad, a danas je doživjelo svoj vrhunac jeste nasilni obračun sa Republikom Srpskom, njenim institucijama i srpskim narodom. Principi ustava, pravna država i vladavina prava na temeljima demokratskih izbora više ne postoji.

BiH je danas teritorija privatnog lica – lažnog visokog predstavnika, koji svoju samovolju predstavlja kao pravdu. Kristijan Šmit je zvanično zakucao posljednji ekser u kovčeg zvani BiH i time potvrdio ono što govorimo godinama – Dejton je mrtvo slovo na papiru za one koji žele unitarnu državu po mjeri bošnjačkog naroda”, naglasio je Karan za Srnu.

On je rekao da Sud BiH i Šmit, koji nemaju ni integritet ni odgovornost prema građanima, pokušavaju oboriti legitimnu volju srpskog naroda.

“Mi im jasno kažemo: narod bira – narod opoziva. Niko drugi! Srpski narod ima obavezu da zaštiti svoje nacionalno i političko biće. NJegova izborna volja zove se Milorad Dodik. Odbranom njegovog legitimiteta branimo svoju slobodu, svoju Republiku, branimo čast svih koji su svoje živote ugradili u temelje Srpske”, poručio je profesor Karan koji je i ministar unutrašnjih poslova RS.

On je konstatovao da Republika Srpska neće dozvoliti ukidanje izborne volje svojih stanovnika, niti razaranje institucija.

“Republika Srpska je spremna na borbu – institucionalnu, političku i demokratsku.

Istorija će zapisati: ovo je trenutak kada je neizabrani i nepozvani stranac srušio BiH, a ojačao status i odlučnost Republike Srpske”, naglasio je Karan, koji je i ministar unutrašnjih poslova Srpske.

Ministar Karan je ocijenio da je ovo najveća kriza Dejtona i ustava. “Borba je institucionalna, demokratska i politička. MUP garantuje bezbjednost svim građanima, jer mir nema alternativu. Republika Srpska je stvorena u miru i u miru opstaje. Njene institucije su stvorene na demokratskom kapacitetu narodne volje i narod je ključni nosilac suvereniteta i odraz samostalnosti Srpske u federalnoj BiH”, zaključio je ministar Karan.

Nastavi čitati

Politika

BODIROGA O DODIKU “Ko drugom jamu kopa sam u nju upada!”

Republika Srpska je vječna i niko to ne može promijeniti. Dejtonski mirovni sporazum je donio mir i jasno definisao ustavno uređenje BiH i nadležnosti koje imaju Republika Srpska i Federacija BiH.

Ovo je na društvenim mrežama objavio šef poslaničkog kluba SDS u NSRS Ognjen Bodiroga, naglašavajući da Republika Srpska nije pojedinac ma kako se zvao.

“Republika Srpska nije bio ni Radovan Кaradžić, ni Nikola Poplašen, ni 59 funkcionera SDS-a koje je visoki predstavnik smijenio u jednom danu. Ali ti ljudi nisu ni pomislili da se kriju iza institucija Republike Srpske i da se poistovjećuju sa Republikom Srpskom”, naveo je Bodiroga i dodao:

“Tačno je da Sud u Tužilaštvo BiH nisu dejtonske kategorije ali je Aneksom 4 Dejtonskog mirovnog sporazuma, koji je ujedno i Ustav BiH, propisano da se mogu osnovati institucije koje nisu propisane Dejtonskim mirovnim sporazumom ukoliko se entiteti dogovore. Sud i Tužilaštvo BiH je osnovano tako što je visoki predstavnik nametnuo te zakone ali su ih politički lideri iz Republike Srpske prihvatili i usvojili u Parlamentarnoj skupštini BiH zajedno sa bošnjačkim i hrvatskim političarima”, podsjetio je Bodiroga.

On je i ovom prilikom naveo da Srpska demokratska stranka nije glasala za osnivanje tih institucija, ali osnivali su ih, kako kaže, druge političke partije iz Republike Srpske!

“Tačno je i da visoki predstavnik po Dejtonskom sporazumu ne može da nameće zakone i mijenja ustav, ali onog momenta kada su srpski političari prihvatili tzv. Bonska ovlaštenja koje je u novembru 1997. godine dobio visoki predstavnik, čime je omogućena i smjena Nikole Poplašena, i nametanje zakona i smjena 59 visokih funkcionera SDS-a, nažalost tog momenta je tim pojedincima odgovaralo satiranje SDS-a, ali ko drugom jamu kopa sam u nju upada”, kazao je Bodiroga.

Na kraju objave Bodiroga je poručio i ovo:

“Niko od nas nije Republika Srpska i da svi imamo odgovornost da štitimo Republiku Srpsku, ona je vječna ali nam treba dugogodišnji plan oporavka. Stanje u javnim preduzećima, kvalitet života, izjednačen broj penzionera i radnika, partijsko zapošljavanje, putevi na kojima se gine su stvari koje dovode do nestanka Republike Srpske. Budimo ljudi, budimo razumni i odgovorni, svi smo prolazni samo je Republika Srpska vječna”.

 

 

Apelaciono vijeće Suda BiH potvrdilo je danas prvostepenu presudu Miloradu Dodiku, kojom je on kažnjen godinu dana zatvora i šest godina zabrane političkog djelovanja.

Nastavi čitati

Aktuelno