Od rijeka Save i Dunava i njihovih pritoka, do netaknutog Ohridskog jezera i jadranske obale, hidroenergetski projekti, neadekvatan tretman otpadnih voda, ilegalne ribolovne prakse, industrijsko zagađenje i klimatske promjene doveli su do široko rasprostranjenog i brzog uništavanja vodenih ekosistema na Balkanu.

U šest zemalja Zapadnog Balkana, BiH, Crne Gore, Srbije, tzv. Kosova, Sjeverne Makedonije i Albanije, hitnost u vezi sa stanjem njihovih vodenih puteva teško je precijeniti.

Fokus istražio štetnost malih hidroelektrana

Prepoznajući hitnost ovih pitanja, Internewsova Mreža za novinarstvo o Zemlji u saradnji sa šest medijskih kuća u pet od šest zemalja Zapadnog Balkana upostavila je jedinstveni projekat „Plave vene, balkanske istine“.

Ovaj specijalni izvještaj objedinjuje nekoliko istraživačkih priča o stanju rijeka, jezera i obalnih voda u regiji, kao i inovativne pristupe o očuvanju i održivom upravljanju vodama.

Crna Gora: Krivolov na obali

BIRN-Crne Gore istražio je ilegalno sakupljanje zaštićenih vrsta školjki duž crnogorske obale, otkrivajući kako propusti u provođenju zakona omogućavaju iskorištavanje morskog biodiverziteta.

Radiotelevizija Crne Gore istražila je krivolov velikih razmjera na Skadarskom jezeru, najvećem na Zapadnom Balkanu, gdje kriminalne organizacije decenijama upravljaju ilegalnim ribarskim mrežama.

Portal Kallxo istražio je zagađenje kosovskih rijeka dok teku preko granica u Albaniju, dokumentirajući kako rijeke Bijeli Drim i Lumbarda prenose kontaminaciju zbog neadekvatnog tretmana komunalnog otpada.

Otpadne vode u Savi i Dunavu

Slobodni pečat iz Sjeverne Makedonije fokusirao se na prijetnje s kojima se suočavaju endemske vrste pastrmke Ohridskog jezera, istražujući kako zagađenje, prekomjerni ribolov i invazivne vrste ugrožavaju ovo mjesto svjetske baštine UNESCO-a koje dijeli s Albanijom.

Ekolist iz Srbije ispitao je sistemsko zagađenje rijeka Save i Dunava, ističući kako neadekvatna infrastruktura otpadnih voda u većim gradovima poput Beograda doprinosi prekograničnoj kontaminaciji.

Projekat “Plave vene, balkanske istine” pružio je spomenutim medijima priliku da istraže međusobno povezane ekološke izazove iz različitih perspektiva i geografskih područja, prepoznajući da voda ne poštuje granice.

Rijeke, jezera i obale Zapadnog Balkana – plave vene koje su milenijumima održavale biodiverzitet u ovoj regiji – nalaze se pod neviđenom prijetnjom. Međutim, njihova degradacija ostaje uglavnom nevidljiva širem svijetu.

Kao što su istraživači istakli, to bi moglo biti zbog toga što su balkanski vodeni putevi zapravo bili među najbolje očuvanim u Evropi u posljednjih nekoliko decenija. Do sada.

Zagađen vazduh, okarakterisan kao nezdrav, uzrokovao je u četvrtak prekid nastave u Kaknju.

Inače, takvo zagađenje najviše utiče upravo na djecu, hronične bolesnike, starije osobe, ali i one koji imaju plućne bolesti.

Ukoliko je indeks kvaliteta vazduha iznad 150, tada se smatra da je nezdrav. Istog dana su Sarajevo, Tuzla i Visoko bili u “crvenom”, dok je i u Doboju i Prijedoru blago prekoračena granična vrijednost za čestice PM10. Ove čestice mogu biti različitog sastava, ali im je zajednička veličina. Sastoje se od kompleksne smjese različitih materija, uključujući čađ, sulfatne čestice, metale i neorganske soli.

S druge strane, prema podacima Republičkog hidrometeorološkog zavoda (RHMZ), vrijednost čestice PM2,5 u petak je bila najviša u Prijedoru. Riječ je o vrlo malim česticama, koje mogu doći iz različitih izvora kao što su industrijska sagorijevanja, sagorijevanje grijnih materija, sitna prašina sa gradilišta itd.

Za ovo doba godine, smatraju stručnjaci, očekivano je ovakvo zagađenje, jer je nastala sezona loženja, a prisutna je i magla.

Upravo zbog izuzetno zagađenog vazduha opština Kakanj je privremeno obustavila nastavu u školama, zabranila rad industrijskih objekata, te ograničila rad kotlovnica.

U toj opštini je prethodnih dana zabilježen izuzetno visok nivo zagađenja vazduha, a koncentracija sumpor-dioksida višestruko je premašile zakonom propisane vrijednosti, zbog čega je proglašen prag uzbune.

Ljekari upozoravaju da i kratkotrajna izloženost visokoj koncentraciji sumpor-dioksida može izazvati probleme sa disanjem, iritaciju očiju, nosa i grla, pogoršanje astme i bronhitisa, te kardiovaskularne tegobe.

Pulmolog Mladen Duronjić, načelnik Klinike za plućne bolesti UKC RS, za “Nezavisne” kaže da su djeca izložena jer imaju veći broj respiracija u minuti, tj. brže dišu, ali su i bliže tlu, gdje su štetni gasovi u većoj koncentraciji.

“Inače, najčešće čestice u vazduhu koje su štetne su sumpor-dioksid, ugljen-monoksid, azot, oksid, te ozon.  Čestice se mjere sa oznakom PM, a štetne su one sitnije. Često se može čuti da vazduh koji vidimo i osjetimo nije zdrav, što je prisutno u velikim gradovima. Ovaj problem je definisan prisustvom i koncentracijom čestica, te vremenom izloženosti i rastvorljivošću ovih čestica u vodi”, pojašnjava Duronjić.

Ističe da čestice od jednog mikrona i manje prolaze direktno kroz alveokapilarnu membranu, i na taj način imaju direktan uticaj na krvni optok i kardiovaskularni sistem.

“Pri dugom izlaganju mogu uticati na češću pojavu srčanog, moždanog udara, te povećanje krvnog pritiska, aritmija, ali i pogoršati sva stanja pluća i sve bolesti pluća, a prije svega utiče na ljude koji imaju astmu, hroničnu opstruktivnu bolest pluća, karcinome itd.”, rekao je on.

Ranka Radić, načelnica Odjeljenja za zaštitu životne sredine u RHMZ, za “Nezavisne” navodi da su zabilježili blago, neznatno povišene, ali ne i prekoračene, granične vrijednosti za čestice PM10.

“U Doboju je blago prekoračena vrijednost za PM10 u srijedu i četvrtak, kao i u Prijedoru. U ovom periodu godine se očekuju povišene koncentracije, pogotovo kada je u pitanju PM10, dok ostale zagađujuće materije ne prekoračuju, odnosno vrlo rijetko se može desiti da prekorače vrijednost”, ističe Radićeva te dodaje da se u narednom periodu očekuju porast PM10 čestica.

“Nastala je sezona loženja, a primarna individualna ložišta su izvor tih čestica. Sve je dodatno potpomognuto maglom, pa nema cirkulacije vazduha, i to zagađenje ostane u donjim slojevima atmosfere, što je i ovih dana aktuelno”, rekla je Radićeva.

Dodaje da imaju ukupno sedam stanica u Republici Srpskoj gdje se vrše mjerenja, i to u Banjaluci, Brodu, Prijedoru, Trebinju, a one su u vlasništvu RHMZ, dok su one u Gacku, Ugljeviku i Brodu u nadležnosti tih operatera.

U Republici Srpskoj za sedam dana prijavljena su četri smrtna slučaja od posljedica teške akutne respiratorne infekcije (SARI), kazali su iz Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske.

Dodaju da se radi se o osobama starije životne dobi sa komorbiditetima.

Navode da u 44. nedjelji ove godine domovi zdravlja Republike Srpske su prijavili 3.907 akutnih respiratornih infekcija (ARI), dok je oboljenja sličnih gripi (ILI) registrovano 422.

” U bolnicama u ovoj sedmici prijavljeno je 69 oboljelih od teške akutne respiratorne infekcije (SARI) koji su zahtijevali hospitalizaciju i to na UKC RS je smješteno 55 pacijenta, u Prijedoru pet, Gradiška jedan, Doboj tri, Zvornik jedan, Nevesinje tri i u Trebinju jedan”, istakli su iz Instituta.

Dodaju da od početka sezone ukupno je prijavljeno 21.247 ARI infekcija, ILI infekcija 2.126, dok je SARI infekcija od početka ukupno registrovano 414.

Pojasnili su da najveću učestalost oboljenja sličnih gripi (ILI) su prijavile regije Banjaluka i Foča.

“Najveći broj oboljelih od ARI i ILI infekcija je u uzrasnoj grupi 30 do 64 i pet do 14 godina, dok su u kategoriji SARI infekcija najviše obolijevali najmlađi i najstariji”, zaključili su iz ove zdravstvene ustanove.