Connect with us

Svijet

ZAŠTO TRAMP TOLIKO ŽELI GRENLAND? Ostrvo od ogromnog značaja

Novoizabrani američki predsjednik Donald Tramp je poručio kako želi da Kanadu učini 51. državom SAD, da preuzme kontrolu nad Panamskim kanalom, ali i kupi Grenland. On čak ne isključuje mogućnost upotrebe vojne moći za preuzimanje Grenlanda, inače danske teritorije – gdje se nalazi američka vojna baza.

Lider republikanaca, čija inauguracija bi trebalo da bude 20. januara, odbio je da isključi upotrebu vojne ili ekonomske moći za postizanje ovog cilja. Zašto Tramp želi da preuzme Grenland, teritoriju koja je 80 odsto prekrivena snijegom i udaljena je više od 3.000 kilometara od glavnog grada Vašingtona?

NA KRAJU SVIJETA

Smješten između Arktičkog i sjevernog Atlantskog okeana, Grenland je najveće ostrvo na svijetu i geografski dio Sjeverne Amerike. Ovo arktičko ostrvo ima 2,17 miliona kvadratnih kilometara, što ga čini oko tri puta većim od američke države Teksas.

Grenland je država, ali nije nezavisna. Prvobitno su nordijska naselja na Grenlandu bila dio Norveške pa su se tako pridružila kao dio Dansko-Norveške od 1380. pa nadalje. Kada je Norveška stekla nezavisnost 1814. godine, Grenland, Island i Farska ostrva ostali su pod danskom kontrolom. Danas je Grenland i dalje dio Kraljevine Danske, ali uživa široku autonomiju i može odlučivati o mnogim oblastima politike bez miješanja Kopenhagena.

Ovo ostrvo je najrjeđe naseljena teritorija na svijetu i dom za oko 56.000 stanovnika, uglavnom domorodačkih Inuita. Oko 80 odsto teritorije je pokriveno ledom, što znači da većina ljudi živi na jugozapadnoj obali oko glavnog grada, koji je bliži Njujorku od Kopenhagena. Unutrašnjost zemlje je uglavnom prekrivena glečerima. Privreda se uglavnom zasniva na ribolovu. Velike subvencije danske vlade čine oko petinu BDP-a.

Neke današnje mape svijeta mogu da dovedu u zabludu u pogledu toga kako Grenland zapravo izgleda. Ostrvo je bilo pod danskom vlašću od ranog 18. vijeka do 1979. godine, kada je postalo samoupravna teritorija. Od 2009. Grenland ima pravo da proglasi nezavisnost putem referenduma.

Grenlandski premijer Mute Egede pozvao je na nezavisnost od Danske. Odnos između Kopenhagena i Nuuka nije uvijek bio dobar, a diskusije o nezavisnosti od Kraljevine se redovno pojavljuju. Ovo se pojačalo kako se interesovanje za Arktik povećalo. Neki takođe ukazuju na nezainteresovanost i nerazumijevanje grenlandskih i arktičkih pitanja u Kopenhagenu. Intervencija SAD u ovo unutrašnje političko pitanje samo je gorivo na vatri.

POKUŠAJI KUPOVINE

SAD su i u nekom periodu razmišljale o kupovini Grenlanda. Bilo je to najmanje dva puta uključujući 1867. i 1946. Prvi put, SAD su kupile Aljasku od Rusije. Nakon ovoga, američki državni sekretar Vilijam Sjuard pokušao je da pregovara o kupovini Grenlanda od Rusije, ali pokušaj nije uspio.

SAD su okupirale Grenland 1941. nakon invazije nacističke Njemačke na Dansku tokom Drugog svjetskog rata. Dok je Grenland još bio danska kolonija 1946. godine, američki predsjednik Hari Truman predložio je kupovinu ostrva za 100 miliona dolara u zlatu, što je Danska odbila. Ovo je urađeno pod tajnom hladnog rata i javno je objavljeno tek 1991. godine u izvještaju “Asošiejted presa”.

Nijedna ponuda nije ostvarena, ali prema sporazumu o odbrani iz 1951. godine, SAD su dobile vazdušnu bazu koja se sada zove svemirska baza Pitufik, na sjeverozapadu Grenlanda. Ona se nalazi na pola puta između Moskve i Njujorka, to je najsjevernija ispostava američkih oružanih snaga i opremljena je sistemom upozorenja na rakete. Ako bi Rusija kojim slučajem poslala rakete prema SAD, najkraći put za nuklearno oružje bio bi preko Sjevernog pola i Grenlanda.

Tramp je tokom svog prvog mandata imao iste planove, a ponovo ih je iznio krajem prošle godine, poručujući da želi da preuzme kontrolu nad ostrvom na kom se nalazi američka vojna baza. U Predstavnički dom američkog Kongresa već je upućen nacrt zakona koji ima za cilj da ovlasti pregovore da SAD otkupe Grenland od Danske. Upitan da li bi isključio korišćenje vojne ili ekonomske prinude za osvajanje Grenlanda ili Paname Tramp je odgovorio: “Ne, ne mogu da vas uvjerim u bilo koje od ta dva, ali mogu reći ovo, potrebni su nam za ekonomsku sigurnost”.

Tim povodom oglasiose premijer Grenlanda Mute Egede ponavljajući da je ambicija žitelja ovog ostrva da stekne nezavisnost od Danske, ističući da narod Grenlanda ne želi da bude ni Danac ni Amerikanac. Egede je takođe izrazio spremnost da “razgovara” sa Trampom, priznajući da je njegovo odbijanje da isključi upotrebu sile za osvajanje Grenlanda “ozbiljno”.

Reagovao je i danski ministar inostranih poslova Lars Loke Rasmusen poručivši da Danska nije spremna na prodaju, ali i dalje je otvorena za razgovore, dodajući da Vašington ima “legitimne” interese u regionu.

STRATEŠKI POLOŽAJ

Analitičari Trampov potez objašnjavaju činjenicom da Grenland nudi najkraći put od Sjeverne Amerike do Evrope. Ovo daje SAD stratešku prednost njenoj vojsci i sistemu ranog upozoravanja na balističke rakete.

SAD su već izrazile interesovanje za proširenje svog vojnog prisustva na Grenlandu postavljanjem radara u vodama koje povezuju Grenland, Island i Ujedinjeno Kraljevstvo. Ove vode su kapija za ruska i kineska plovila koja Vašington ima za cilj da prati.

Takođe, nikako iz vida ne bi trebalo izgubiti i da Kina i Rusija posljednjih godina jačaju svoje arktičke vojne kapacitete. Ruske vojne operacije u ovom regionu datiraju još od marta 2015. godine, što odražava potpuno novi i rastući fokus na ključnu oblast svijeta.

Pored toga, ovo ostrvo je nevjerovatno bogato rudama, uključujući i rijetke minerale koji se koriste u proizvodnji baterija i visokotehnološkoj industriji. Prema istraživanju iz 2023. godine, 25 od 34 minerala koje Evropska komisija smatra kritičnim sirovinama pronađeno je na Grenlandu.Ostrvo obiluje i nalazištima grafita, bakra, nikla, platine, kobalta, cinka, nafte, ali i gasa. Istraživanja su otkrila i znatne količine zlata i to na jugu ove zemlje.

Poznata ležišta titanijuma i vanadijuma nalaze se na jugozapadu i istoku. Postoje i određena nalazišta uranijuma, ali je njegovo iskopavanje, baš kao i vađenje nafte i gasa, zabranjeno zbog protivljenja lokalnog stanovništva. Prema procjenama pojedinih stručnjaka, trenutna cijena procijenjenih količina mineralnih rezervi na Grenlandu iznosi više od 200 milijardi dolara, dok samo zemljište cijelogostrva, s obzirom na njegovu stratešku lokaciju, je oko 2,8 biliona dolara.

MORSKI PUTEVI

Klimatske promjene i gubitak leda polako otvara i neke od strateških brodskih ruta, produžavajući period kojima se može ploviti tokom ljeta na sjevernoj hemisferi. Ostrvo bi takođe moglo da postane važna karika u održavanju linija snabdijevanja od istočne obale SAD do sjeverne Evrope. Pored toga, topljenje leda moglo bi olakšati i pristup prirodnim resursima u nekim od međunarodnih voda.

Tramp i njegovi savjetnici sigurno su potpuno svjesni da Grenland nije na prodaju i da njihove izjave izazivaju negodovanje. Ovaj potez predstavlja primjer Trampovog prilično neobičnog pristupa spoljnoj politici i diplomatiji. Što se tiče svega, od Panamskog kanala do rata u Ukrajini, Tramp daje glasna obećanja. Može izgledati kao da puca iz kuka.

Međutim, ovo je prema mišljenju pojedinih analitičara, pregovaračka taktika. Grenland vjerovatno neće postati dio SAD,ali ako se ostvari neki oblik nezavisnosti, bliža ekonomska i vojna saradnja sa SAD mogla bi biti prirodan razvoj događaja. Centralno pitanje ovdje je – nije šta Tramp želi, već šta želi narod Grenlanda.

DUH IZ BOCE

Najava novoizabranog predsjednika Amerike da će kupiti od Danske Grenland, ali i da bi Kanada mogla da postane 51. država Amerike navela je i neke članice Evropske unije da budu glasnije u svojim teritorijalnim pretenzijama.Posljednja u nizu stiže iz Bugarske od lidera ekstremno desničarske stranke Preporod Kostadina Kostadinova koji je istakao da bi i Bugarska mogla da počne da razmišlja kao Tramp i zatraži pripajanje Sjeverne Makedonije “sa kojom dijeli zajedničke istorijske korijene, jezik i narod”, ali i regiju Južna Besarabija koja je trenutno podijeljena između Moldavije, Rumunije i Ukrajine, a koja prema ideji ovog političara “istorijski pripada samo Bugarskoj”.

Prema istraživanju instituta “Pju”, nestranačkog američkog istraživačkog centra sa sjedištem u Vašingtonu, sprovedenog u 19 država od koje su uglavnom sve članice NATO-a ili Evropske unije, ispostavilo se da veliki broj ispitanika u evropskim državama smatra da njihovoj zemlji pripada neki dio susjedne države. Tako čak 60 odsto Grka smatra da ova država polaže pravo na dio Turske u Sredozemlju, ali i dio Sjeverne Makedonije. U Turskoj 58 odsto građana smatra da su teritorijalno oštećeni, u Poljskoj 48,  Slovačkoj 46. I Šveđani imaju teritorijalne pretenzije prema susjedima, njih čak 19 odsto, kao i Britanci i Holanđani sa 23 odsto ispitanih građana. Što se tiče centralne i zapadne Evrope, odnosno Češke, Njemačke, Italije, Francuske i Španije, taj postotak se kreće oko 30 odsto. Naravno, tu je i Albanija koja ima pretenzije prema svim susjedima, uključujući Srbiju, imajući u vidu da je Tirana priznala samoproglašeno Kosovo.

Kanada i Panama

Predsjednik Donald Tramp rekao je da će zahtijevati da se Panamski kanal vrati u potpunosti, brzo i bez pitanja u posjed SAD, osim ako panamska vlada ne ispuni, kako je istakao, svoje moralne i pravne obaveze. SAD su izgradile ovaj kanal u 20. vijeku i zadržale kontrolu nad teritorijom koja ga okružuje decenijama, prije nego što su ga prenijele na Panamu počevši od sedamdesetih godina prošlog vijeka. Novi američki predsjednik šaljivo je sugerisao da bi SAD trebalo da preuzmu i vlasništvo nad Kanadom. Neki kanadski političari su odbacili taj prijedlog, a premijer Ontarija Dag Ford je sugerisao da bi Kanada trebalo da kupi Minesotu i Aljasku.

Related Topics:

Svijet

BORBA ZA DUŠU TIBETA! Geopolitička igra velikih sila oko nasljednika Dalaj Lame!

Izbor nasljednika 14. Dalaj Lame, koji u nedjelju puni 90 godina, postaje sve aktuelnija tema, ne samo među budističkim vjernicima već i na relaciji Kina-Indija-Sjedinjene Američke Države, zbog širokih vjerskih i geopolitičkih implikacija.

U nedavno objavljenoj knjizi “Glas za one bez glasa”, Dalaj Lama navodi da će se njegov nasljednik roditi van Kine, te da će oko svog 90. rođendana saopštiti dodatne detalje o procesu nasljeđivanja, prenosi Reuters.

– Postojaće određeni okvir za razgovore o nastavku institucije Dalaj Lame – rekao je on na skupu u Daramšali, bez daljih pojašnjenja.

Tibetanska vlada u egzilu saopštila je da je formiran sistem za nastavak duhovne i administrativne linije, a Fondacija “Gaden Phodrang”, koju je Dalaj Lama osnovao 2015. godine, biće zadužena za pronalaženje i prepoznavanje njegove reinkarnacije.

Zvanični Peking, međutim, tvrdi da, prema zakonima i običajima iz vremena dinastije Ćing, ima pravo da odobri izbor Dalaj Lame, insistirajući da se reinkarnacija mora desiti u Kini i da se izbor obavi kroz tradicionalni ritual “zlatne urne”.

Kinesko Ministarstvo spoljnih poslova nedavno je saopštilo da Dalaj Lama nema pravo da govori u ime tibetanskog naroda, označivši ga kao političkog izgnanika.

Dalaj Lama oštro odbacuje svaki pokušaj kineskog miješanja u izbor njegovog nasljednika, poručujući da tibetanski budisti ne treba da prihvate “kandidata izabranog iz političkih motiva, uključujući i one iz Narodne Republike Kine”.

Indija, u kojoj živi više od 100.000 tibetanskih budista, zadržava neutralan, ali zaštitnički stav prema Dalaj Lami, čije prisustvo u toj zemlji ima i simbolički i strateški značaj u odnosima sa Kinom.

SAD su više puta istakle da se protive bilo kakvom kineskom uticaju na izbor budućeg Dalaj Lame, a američki Kongres je 2024. godine usvojio zakon kojim se Kina poziva da pregovara o tibetanskoj autonomiji, prenosi Euronews.

Duhovni vođa Tibetanaca, dobitnik Nobelove nagrade za mir, nalazi se u egzilu u indijskom gradu Daramšali od 1959. godine, nakon neuspjelog ustanka protiv kineske vlasti.

Nastavi čitati

Svijet

REVOLUCIJA ILI NOĆNA MORA? AI više ne sluša – prijeti sopstvenim stvaraocima!

Najnapredniji modeli vještačke inteligencije u svijetu pokazuju zabrinjavajuća nova ponašanja – lažu, spletkare, čak i prijete svojim tvorcima da bi postigli svoje ciljeve.
U jednom naročito zastrašujućem primjeru, pod prijetnjom da će biti isključena, “klod četiri”, najnovija kreacija kompanije “Antropik”, uzvratila je ucjenom jednog inženjera da će obznaniti njegovu vanbračnu aferu. U međuvremenu, model “o1” kompanije “OpenAI” pokušao je da se prebaci na spoljne servere, a to je negirao kada je uhvaćen na djelu, prenosi AFP.

Ove epizode ukazuju na otrežnjujuću stvarnost – više od dvije godine nakon što je “čet dži-pi-ti” potresao svijet, istraživači vještačke inteligencije još ne shvataju u potpunosti kako funkcionišu njihove sopstvene kreacije.

Ipak, trka za primjenom sve moćnijih modela se nastavlja vrtoglavom brzinom.

Čini se da je ovo obmanjujuće ponašanje povezano sa pojavom “rezonskih” modela, odnosno sistema vještačke inteligencije koji rješavaju probleme korak po korak umjesto da generišu trenutne odgovore.

Prema riječima Sajmona Goldštajna, profesora na Univerzitetu u Hong Kongu, noviji modeli su posebno skloni takvim problematičnim ispadima.

– “O1” je bio prvi veliki model gdje smo vidjeli ovakvo ponašanje – objasnio je Marijus Hoban, šef kompanije “Apolo riserč”, koja je specijalizovana za testiranje velikih sistema vještačke inteligencije.

Ovi modeli ponekad simuliraju usklađivanje i izgleda kao da prate uputstva dok tajno teže drugačijim ciljevima.

Ova “strateška vrsta obmane” zasad se javlja samo kada istraživači namjerno testiraju modele u ekstremnim scenarijima i proučavaju granice njihovih mogućnosti.

Nastavi čitati

Svijet

EVROPA U KLIMATSKOM ŠOKU! Požari haraju, škole zatvorene, sistemi u kolapsu!

Evropu je pogodio snažan toplotni talas koji je doveo do zatvaranja skoro 200 škola u Francuskoj, gdje temperature dostižu i do 46 stepeni Celzijusa.

Vlasti širom kontinenta izdaju upozorenja, angažuju hitne službe, a građani se suočavaju s nesnosnim vrućinama koje se ocjenjuju kao “neviđene”.

Francuska je izdala rekordan broj upozorenja na visoke temperature – narandžasti stepen upozorenja, drugi najviši u toj zemlji, trenutno je na snazi u 84 od ukupno 96 departmana.

Ministarka za klimatske promjene Anjes Panje-Runaše ovu situaciju je opisala kao bez presedana.

Zbog opasnosti po zdravlje, zatvoreno je ili djelimično zatvoreno blizu 200 škola, a roditeljima je preporučeno da, ukoliko je moguće, zadrže djecu kod kuće.

Na jugu zemlje, u planinskom lancu Korbije, izbio je šumski požar koji je uzrokovao zatvaranje autoputa i evakuaciju stanovništva. Požar je u međuvremenu stavljen pod kontrolu.

U Italiji su gradovi Rim, Milano, Venecija, kao i Sardinija pod najvećim stepenom upozorenja. Hitne medicinske službe zabilježile su porast prijema zbog toplotnog udara za 10 odsto. Slično je i u Španiji, gdje su temperature dostigle istorijskih 46 stepeni.

Sevilja je među najugroženijim gradovima, a građani se žale na nesanicu, gubitak apetita i teškoće u koncentraciji.

Portugal je izdao najviši stepen upozorenja za sedam svojih regija, uključujući i glavni grad Lisabon.

Dijelovi Engleske bilježe jedan od najtoplijih juna ikad, s temperaturama preko 34°C. Njemačka meteorološka služba najavljuje moguće nove rekorde s temperaturama koje bi mogle dostići 38°C početkom sedmice.

U Turskoj je u toku gašenje stotina požara, a u oblasti Seferihisar izgorjelo je oko 20 kuća. Požari haraju i u priobalnim dijelovima Hrvatske i Grčke, gdje temperature prelaze 40 stepeni. Neke kuće su uništene, a stanovništvo je bilo primorano da se evakuiše.

Ugroženi ljudi, priroda i morski svijet
Osim zdravstvenih i infrastrukturnih posljedica, toplotni talas ozbiljno ugrožava i prirodu. Jadransko more se pregrijava, što pogoduje širenju invazivnih vrsta poput otrovne ribe lav. Istovremeno, visoke temperature dodatno tope alpske glečere, ubrzavajući njihov nestanak, prenosi Index.

Iako se svaki pojedinačni vremenski ekstrem ne može direktno povezati s klimatskim promjenama, naučnici upozoravaju da su upravo one glavni uzrok sve učestalijih i snažnijih toplotnih talasa.

Visoki komesar Ujedinjenih nacija za ljudska prava Volker Turk istakao je da ovi događaji ukazuju na hitnu potrebu prilagođavanja klimatskim promjenama.

– Rastuće temperature, poplave, suše i požari prijete osnovnim ljudskim pravima – pravu na život, zdravlje i čistu životnu sredinu – upozorio je Turk, dodajući da je napuštanje fosilnih goriva ključni korak ka ublažavanju posljedica globalnog zagrijavanja.

Nastavi čitati

Aktuelno