Connect with us

Nauka i tehnologija

STIGLE PRVE DO SADA NEVIĐENE FOTOGRAFIJE KOSMOSA! Novi teleskop daje odgovore na mnoge misterije

Kako izgledaju prve slike teleskopa Euklid i koja je zapravo njegova misija – saznajte u nastavku.
Novi svemirski teleskop Euklid, koji je Evropska svemirska agencija lansirala u svemir u julu 2023. godine, poslao je svoje prve fotografije svemira nazad na Zemlju. Za razliku od Habla i Džejmsa Veba, ovaj teleskop posjeduje značajno širi pogled na univerzum, a prvim slikama je demonstrirao svoj pun potencijal.

Svaka od slika, koje možete videti u galeriji ispod, rezultat je kombinovanja VIS (Visible Instrument) i NISP (Near-Infrared Spectograph and Photometer) instrumenata i dobijena je posmatranjem nešto veće površine neba od punog mjeseca.

Zahvaljujući visokom kvalitetu slika, velikoj optici i izuzetno osetljivim instrumentima, Euklid sa L2 tačke u svemiru, oko koje kruži i Džejms Veb teleskop, ima mogućnost da bez ometanja, za relativno kratko vrijeme, proizvede nevjerovatno oštre fotografije koje sadrže svjetla dalekih galaksija.

Euklid će do završetka misije poslati još oko 40.000 slika, koje će se spojiti kako bi formirale površinu trećine neba, ali i napraviti trodimenzionalnu mapu univerzuma. Misija novog svemirskog teleskopa je da pomogne naučnicima u rješavanju ovih 5 misterija o univerzumu:

1. Šta je struktura kosmičke mreže i kako je nastala?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Materija u univerzumu je raspoređena nejednako, formirajući strukturu koja podsjeća na mrežu. Ova kosmička mreža se sastoji od ogromnih galaktičkih klastera koji su međusobno povezani “nitima” gasa i nevidljive tamne materije, ali je i prožeta kosmičkim prazninama veličine nekoliko stotina miliona svjetlosnih godina.

Euklid će izvršiti analizu trećine neba, prikupljajući informacije o obliku, veličini i poziciji milijardi galaksija. Tačnim mapiranjem istih, teleskop će otkriti strukturu i istoriju kosmičke mreže, jer, iako je tamna materija nevidljiva, njeno prisustvo pravi distorziju svjetla iz udaljenih galaksija, po kojoj se može utvrditi njen raspored u univerzumu.

2. Koja je priroda tamne materije?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Uprkos decenijama istraživanja, naučnici još uvek ne znaju od čega se sastoji ova nevidljiva masa u svemiru, nazvana tamna materija. Prema dosadašnjih hipotezama i modelima, ona se može sastojati od “hladnih” čestica, koje su teške i kreću se sporo, ali isto tako može biti dijelom sastavljena od “vrućih”, odnosno laganih čestica koje se kreću brzinom približnom brzini svjetlosti.

Korišćenjem preciznih mjerenja kosmičke strukture pomoću Euklid teleskopa, naučnici se nadaju da će utvrditi ukupnu masu “vrućih” čestica, za koje se smatra da su u pitanju neutrini. Međutim, još uzbudljivije otkriće bi bila potpuno nova vrsta brzih čestica.

3. Kako se širenje univerzuma mijenjalo tokom vremena?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Kosmolozi su 90-ih godina došli do iznenađujućeg otkrića da širenje univerzuma ubrzava, suprotno prethodnom mišljenju da će ekspanzija vremenom usporiti pod silom gravitacije. Razumevanje ubrzanja širenja je jedan od najvećih izazova kosmologije i fizike.

Skeniranjem neba osetljivim teleskopom moguće je vidjeti svjetlost kojoj je trebalo 10 milijardi godina da stigne do nas, a Euklid će nam reći kako se širenje univerzuma menjalo tokom vremena. Takođe, naučnici žele da utvrdi da li se ova ekspanzija vrši u svim pravcima, jer ako odgovor ne bude potvrdan, to bi potreslo naš princip shvatanja kosmosa koji leži u svim modelima i analizama koje se koriste u kosmologiji.

4. Koja je priroda tamne energije?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Saznati kako se svemir širi je samo jedna od misterija prostora u kom postojimo, ali naučnici žele da znaju i šta to širenje pokreće. Kosmolozi su nazvali ovu nepoznatu komponentu “tamna energija“, ali niko ne zna od čega je sastavljena, kao ni da li je uopšte u pitanju neka forma energije.

Najbolja hipoteza je predlog Alberta Ajnštajna iz 1917. godine, kada je u svojim proračunima predstavio kosmološku konstantu, odnosno konstantno energetsko polje koje je prisutno u čitavom univerzumu. Neki naučnici su mišljenja da je u pitanju peta fundamentalna sila koja nije konstanta, već evoluira širenjem univerzuma.

Kako do sada nijedan eksperiment nije uspio da napravi razliku između ova dva rješenja, naučnici se nadaju da će Euklidova precizna mjerenja to promijeniti, odnosno otkriti prirodu tamne energije.

5. Da li je razumijevanje gravitacije potpuno?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Postojanje tamne materije i ubrzavanje širenja svemira ukazuje da naučnicima fali nešto važno, a oba fenomena su blisko povezana sa gravitacijom, silom koja drži planete, zvijezde, solarne sisteme, pa čak i galaksije na okupu.

Najbolja teorija o gravitaciji je Ajnštajnova opšta teorija relativnosti, koja se iznova i iznova dokazala kao tačna, a osim onih osnovnih principa takođe predvidjela postojanje crnih rupa i gravitacionih talasa. Međutim, ona nikada nije testirana tako precizno, kao ni na tim udaljenostima koje teleskop Euklid može da pokrije, pa naučnici žele da utvrde da li opšta relativnost funkcioniše u najvećim razmerama.

Nauka i tehnologija

BUDUĆNOST JE STIGLA! Robot koji čisti, pere i zabavlja

U trci za prvog humanoidnog robota koji će postati dio naših domova, kompanije poput Tesle takmiče se za razvoj održivog androida za svakodnevni život.

Jedna od kompanija koja cilja na pobjedu u ovoj trci je 1X, sa sjedištem u Norveškoj i Silikonskoj dolini, koja razvija svog humanoidnog robota pod nazivom NEO.

Na nedavnoj demonstraciji u Mosu, blizu Osla, NEO je predstavljen u futurističkom kombinezonu, pokazujući svoje mogućnosti.

Dodao je i da će robot biti sjajan saputnik: „Možete s njim razgovarati, učiti, zabavljati se i imati kvalitetne konverzacije.“

Bornič je naglasio da je vještačka inteligencija (AI) ključna za NEO-a: „Od kontrole tijela, hodanja, manipulacije predmetima, do interakcije s ljudima i govora, sve je to moderno AI rješenje primjenjeno na robotiku.“

NEO je takođe dizajniran za „pilotiranje“ – daljinsko upravljanje od strane čovjeka, što omogućava korisnicima da se povežu sa svojim robotskim avatarima iz bilo kog dijela svijeta.

Prototip verzija NEO-a već se koristi za obuku AI modela u stvarnim okruženjima, dok će tržišna verzija, kombinacija AI-a i daljinske kontrole, biti predstavljena 2025. godine. Kompanija navodi da će cijena biti u rangu automobila srednje klase.

Međutim, konkurencija je žestoka. Ilon Mask je predvidio da će do 2040. na tržištu postojati najmanje 10 milijardi humanoidnih robota, s cijenom od 20.000 do 25.000 dolara. Njegov Tesla Bot, poznat kao „Optimus“, nazvao je „najvećim proizvodom svih vremena“.

Osim Tesle, brojne kompanije ulaze na tržište AI robota, uključujući Vicarious, Universal Robots, i kineski startap Robotic Era, čiji je STAR 1 robot nedavno demonstrirao svoje sposobnosti na zahtjevnom terenu Gobija.

Na Međunarodnoj konferenciji o humanoidnoj robotici u Nansiju, Francuska, više od 30 kompanija i istraživačkih institucija predstavilo je najnovije robotske inovacije.

Nastavi čitati

Nauka i tehnologija

SVE JE MOĆNIJI: Guglov Gemini AI odsad ima mogućnost “pamćenja”

Kompanija OpenAi je u februaru najavila da njen ChatGPT dobija mogućnost pamćenja, što mu omogućava da se “sjeti” prethodnih konverzacija s korisnikom, a sada je Gugl uveo nešto veoma slično za Gemini.

Korisnici sada mogu zatražiti od Geminija da zapamti njihove interese i preferencije, što će četbotu pomoći da ponudi “još korisnije i relevantnije odgovore prilagođene potrebama korisnika”, saopšteno je iz Gugla.

Sada korisnici mogu dijeliti stvari koje žele da Gemini zapamti, bilo kroz prirodni razgovor ili putem namjenske stranice Saved Info, gdje uvijek može pregledati, uređivati i uklanjati sve ono što dijeli s Geminijem. Takođe, Gemini će obavijestiti korisnika kad iskoristi njegove sačuvane podatke.

Ova mogućnost je trenutno dostupna na engleskom jeziku uz Gemini Advanced kao dio Google One AI Premium plana. Ukoliko korisnik odluči koristiti ovu funkciju, Gugl obećava da će dobiti “dosljednije i predvidljivije rezultate bez ponavljanja istih rezultata”, prenosi Klix.

Nastavi čitati

Nauka i tehnologija

NAUČNICI ZAPANJENI bićem koje ima moć samoizlječenja

Tardigradi, sitna osmonoga stvorenja koja izgledaju poput malih medvjeda iz svemira, otporniji su na ekstremne uslove od bilo kojeg drugog bića na Zemlji.

Mogu preživjeti masivne doze radijacije, gotovo 1.000 puta veće od smrtonosne doze za ljude i podnijeti okruženja koja su smrtonosna za druge organizme.

Nedavno otkrivena vrsta tardigrada otkriva više o tome kako ovi mikroskopski organizmi preživljavaju popravkom svoje DNK nakon izloženosti visokim dozama gama-zračenja.

Trenunto je poznato oko 1.500 vrsta tardigrada, neobične vrste koju često nazivaju ‘vodenim medvjedićima’. Kada govorimo o njihovim odbrambenim sistemima protiv radijacije, mnogo toga ostaje neotkriveno. Nova studija posebno proučava vrstu nazvanu Hipsibius henanensis, otkrivenu u kineskoj provinciji Henan prije šest godina, kako bi istražila molekularne mehanizme koji tardigradima omogućavaju ovu otpornost. Rezultati bi mogli pomoći u zaštiti astronauta u svemiru i omogućiti duže svemirske letove za ljude.

“Ekstremna otpornost ekstremofila poput tardigrada pravi je rudnik neistraženih molekularnih mehanizama otpornosti”, rekao je Lei Li, istraživač Kineske akademije nauka i glavni autor rada.

Studija, objavljena u časopisu “Sajens”, otkriva da ova vrsta tardigrada aktivira sofisticiran odbrambeni sistem koji ne samo da štiti njihovu DNK od oštećenja nego je i popravlja.

Najpoznatija odbrana tardigrada je sposobnost ulaska u stanje sličnoj smrti tokom kojeg uvuku sve svoje udove i gotovo potpuno iscrpe vodu iz tijela. Ovo stanje dehidracije omogućava im da prežive najekstremnije uslove decenijama, čak i u vakuumu svemira. Vrsta Hipsibius henanensis ima ukupno 14.701 gen, od kojih je 30 odsto jedinstveno za tardigrade. Eksperimenti su pokazali da se nakon izlaganja dozi radijacije od 200 i 2.000 graya aktivira 2.801 gen povezan s popravkom DNK, diobom stanica i imunološkim odgovorom.

Jedan ključni gen, TRID1, poziva protein (53BP1) koji popravlja dvostruke lome u DNK. Takođe, gen DODA1 proizvodi antioksidativne pigmente kako bi neutralisao reaktivne hemikalije izazvane radijacijom, dok gen BCS1 štiti mitohondrije.

“Tardigrade možemo pronaći gotovo posvuda na Zemlji, od dubokih okeana do visokih planina”, rekao je Tomas Butbaj, profesor sa Odjeljenja za molekularnu biologiju Univerziteta Vajoming, koji nije bio uključen u studiju.

Butbaj je 2021. godine poslao tardigrade u svemir kako bi proučavao njihovu otpornost na uslove na Međunarodnoj svemirskoj stanici.

“Razumijevanje kako tardigradi preživljavaju u svemiru ključno je za razvoj terapija i zaštitnih mjera za ljude tokom dugih svemirskih letova”, rekao je Butbaj.

Istraživanja poput ovog omogućavaju razumijevanje jedinstvenih strategija tardigrada za preživljavanje u ekstremnim uslovima, što bi moglo biti ključno za sigurnost i uspjeh budućih svemirskih misija s ljudskom posadom, zaključuje “Gizmodo”.

Nastavi čitati

Aktuelno