Srpski narod danas obeležava Vidovdan – državni, verski i istorijski praznik ustanovljen u znak sećanja, poštovanja i zahvalnosti prema svim stradalima za otadžbinu, a značaj praznika kao simbola slobode, patriotizma i herojstva proističe i iz istorijskih događaja vezanih za taj datum.

Srpska pravoslavna crkva, njeni vernici i narod Vidovdan obeležavaju s posebnim poštovanjem, pre svega kao sećanje na svesnu žrtvu kneza Lazara i njegovih saboraca, u Boju na Kosovu protiv Turaka na Vidovdan 1389. godine.

Upravo zbog te svesne žrtve, koju su srpski ratnici tada odabrali, Kosovski boj postao je ključna odrednica srpske istorije, a žrtva Kosovskih mučenika na čelu sa Svetim knezom Lazarom, postala je okosnica nacionalnog predanja Srba, večita podsetnica na neophodnost otpora i borbe.

U boju je, od ruke srpskog junaka Miloša Obilića, koji je poštovan i oslikavan kao sveti ratnik, poginuo sultan Murat.
Knez Lazar je ubijen, od turske ruke, po zarobljavanju.

U prilikama u kojima se Srbija, i uopšte jugoistočna Evropa, nalazila te 1389, opredeljenje za borbu koju je predvodio knez Lazar bilo je svesna žrtva, što epika vidi kao opredeljenje za Carstvo Nebesko.

Iako su Turci do tada uveliko ovladali velikim delom ovog dela Evrope, i bili su neuporedivo brojniji, pritom obezbeđene zaleđine, verski i moralni motiv odredio je da se turskim napadačima ima pružiti otpor bez obzira na posledice.

Ključni događaj, kako je istoriografija odavno protumačila, bio je zapravo Boj na Marici, septembra 1371. godine, kada su braća Mrnjavčevići teško poraženi. Posle Marice više nije postojala mogućnost snažnog otpora, otuda je svesna žrtva koju je odabrao knez Lazar utoliko uzvišenija.

Smatra se da se u Boju na Kosovu borilo 15 do 20 hiljada ratnika na srpskoj strani, protiv oko 30.000 Turaka. Raspoloživi istorijski izvori ne dopuštaju jasniju sliku.

Nesumnjivo je da su žrtve na obe strane bile strahovite, o čemu svedoči i činjenica da su oba vladara poginula. Smrt sultana Murata u Boju na Kosovu na Vidovdan 1389. jedini je takav slučaj u celokupnoj turskoj istoriji.

Na najvišem državnom nivou Vidovdan je posebno prigodno obeležen povodom 500 godina Boja na Kosovu, 1889. kada je centralna manifestacija bila u Kruševcu, odakle je posle pričešćivanja u Lazarici, knez Lazar sa saborcima 1389. krenuo put Kosova, u boj s Turcima.

Petstogodišnjica 1889. bila je prilika za niz prigodnih manifestacija, od miropomazanja kralja Aleksandra Obrenovića, ili ustanovljenja najvišeg Ordena Svetog kneza Lazara, do svečane sednice Srpske kraljevske akademije posvećene Vidovdanu ili gradnje, na centralnom gradskom trgu Kruševca, monumentalnog spomenika Kosovskim mučenicima.

Sve potonje oslobodilačke borbe Srba uvek su bile i u znaku Kosova.

Vodeća odrednica oslobodilačke borbe Srba tokom čitavog 19. veka bila je poziv na oslobođenje Kosova.

San generacija ostvaren je pobedama Srba nad Turcima na Kumanovu i Velesu 1912. godine, u Prvom balkanskom ratu. Kosovo i Stara Srbija najzad su tada oslobođeni.

Vidovdan se pokazao kao dan posebne važnosti i u nizu potonjih događa srpske istorije.

Nacionalni revolucionar Gavrilo Princip usmrtio je nadvojvodu Franca Ferdinanda, naslednika krune Habzburga, upravo na Vidovdan, u Sarajevu, 1914. godine. Tim činom izražen je decenijma nagomilavani bes protivnika tuđinske vlasti u Bosni i Hercegovini.

Austrougarska je, nesumnjivo uz podsticaj Berlina, to iskoristila za napad na Srbiju, što se ispostavilo kao početak Velikog rata.

Pet godina kasnije, upravo na Vidovdan 1919. potpisan je Versajski mirovni sporazum, između zemalja Antante i Nemačke, vinovnice Prvog svetskog rata. Austrougarska nije preživela okončanje rata koji je započela, raspala se po raspadu Solunskog fronta.

Ishod velike srpske pobede u Velikom ratu bilo je obrazovanje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, čime su ostvareni srpski ratni ciljevi i okupljanje pod jednim državnim krovom srpskih istorijskih i etničkih zemalja. Vladalo je tada uverenje da su nacionalna stremljenja konačno ostvarena.

Prvi ustav nove zajedničke države donet je takođe na Vidovdan 1921. godine.

U potpuno izmenjenim okolnostima 1948. jedan od najdramatičnijih momenata poratne Jugoslavije, bio je takođe na Vidovdan, kada je u Bukureštu objavljena Rezolucija o stanju u KPJ. Sovjetski vođa Staljin obelodanio je tada nameru da razvlasti partijski i državni vrh u Beogradu, što je dovelo do dugogodišnjeg prekida odnosa s Moskvom.

Na Vidovdan 2001. godine, Tribunalu za bivšu Jugoslaviju u Hagu, izručen je Slobodan Milošević, prethodno predsednik Srbije i Savezne republike Jugoslavije, što su tadašnje vlasti objašnjavale kao slučajnost.

Nakon prvog upisnog roka u srednje škole u Republici Srpskoj za narednu školsku godinu, većina planiranih mjesta je popunjena, a učenici su se ove godine prvi put prijavljivali putem elektronskog sistema eUpis.

Dražena Mršić, predsjednica Aktiva direktora srednjih škola prijedorske regije i direktorica Ugostiteljsko-ekonomske škole, istakla je za “Nezavisne novine” da je slobodnih mjesta ostalo još u nekoliko škola na područja Prijedora.

“Ostalo je još mjesta u Poljoprivredno-prehrambenoj školi, Gimnaziji, Ugostiteljsko-ekonomskoj”, kazala je Mršićeva i dodala da su se ove godine prvi put đaci upisivali elektronski.

“Sistem je uradio isti posao kao što je radila upisna komisija, pa je članovima upisne komisije bilo lakše, tako da očekujemo da ne bude grešaka”, kazala je Mršićeva.

Dodala je da je ove godine u njihovoj regiji bilo oko 550 svršenih osnovaca, pa planiraju da toliko i upišu budućih srednjoškolaca.

Ljuban Bajić, predsjednik Aktiva direktora srednjih škola banjalučke regije, kazao je da je, što se tiče Banjaluke, slobodnih mjesta ostalo u Poljoprivrednoj i Tehničkoj školi.

“Ove godine su u prvom upisnom roku popunjena skoro sva mjesta, što godinama nije bilo”, kazao je Bajić.

Vladimir Kuvalja, direktor Tehničke škole u Banjaluci, istakao je da su u svim četverogodišnjim smjerovima u ovoj školi mjesta popunjena, a da je ostalo još mjesta u trogodišnjim, te da je planirano da upišu 408 učenika.

Zadovoljstvo rezultatima prvog upisnog roka izrazila je i Tijana Vasiljević Stokić, predsjednica Aktiva direktora srednjih škola regije Doboj, naglasivši da su gotovo sve škole u regiji popunile planirana mjesta.

“Ostalo je još nekoliko slobodnih mjesta u Gimnaziji, u svim smjerovima, ali se nadamo da će i ona biti popunjena već od ponedjeljka”, kazala je Vasiljević Stokićeva i dodala da su izuzetno zadovoljni kako je prošao prvi elektronski upis putem platforme eUpis.

Iz Ministarstvu prosvjete i kulture Srpske kazali su da su se u srednje škole u Republici Srpskoj u školsku 2025/2026. godinu elektronskim putem uspješno prijavila 8.963 učenika.

“Prema evidenciji iz aplikacije eUpis, na području banjalučkog aktiva prijavljena su 2.702 učenika, na području prijedorskog aktiva 1.457, te dobojskog 1.505 učenika.

Na području semberskog aktiva upisan je 1.001 učenik, u zvorničko-biračkom 830, istočnohercegovačkom 582, a u sarajevsko-romanijskom 886 učenika”, kazali su iz resornog ministarstva i dodali da julski upisni rok počinje 30. juna i traje do 11. jula.

Planom upisa u prve razrede srednjih škola predviđen je upis 10.028 učenika raspoređenih u 458 odjeljenja, od čega 2.276 učenika (23 odsto) ili 109 odjeljenja u trećem stepenu i 7.752 učenika (77odsto) ili 349 odjeljenja u četvrtom stepenu.

Podsjetimo, redoslijed kandidata utvrđuje se prema ukupnom broju bodova dobijenih na osnovu opšteg uspjeha u osnovnoj školi, posebnog uspjeha u osnovnoj školi iz pet predmeta značajnih za zanimanje u određenoj struci, odnosno u smjeru za koji kandidati konkurišu, kao i za upis u umjetničke škole, rezultata ostvarenih na posebnom ispitu za umjetničke škole.

Danas je Vidovdan, dan pomena knezu Lazaru i srpskim ratnicima poginulim u bici na Kosovu. Zbog bezbednosne situacije, Eparhija raško-prizrenska odlučila je da vidovdanski parastos bude služen na Gazimestanu, a liturgija u manastiru Gračanica.

Vidovdan je državni, vjerski i istorijski praznik, koji se slavi u znak sećanja na Kosovski boj 1389. godine, kada se srpska vojska suprotstavila turskom prodiranju na Balkan.

Povodom Vidovdana u Kruševcu se održava centralna državna manifestacija i svečana sjednica Vlade. Liturgija u Gračanici, parastos na Gazimestanu. Predsjednik Aleksandar Vučić uručiće odlikovanja zaslužnim pojedincima.

Među Srbima praznik ima poseban etički i moralni karakter, a riječi kneza Lazara pred Kosovski boj prenose se generacijama.

Proslavlja se dostojanstveno, mirno, bez veselja.

U svim pravoslavnim hramovima služi se parastos vojnicima palim na bojnom polju, kao i svim do danas postradalim mučenicima koji su na razne načine život dali za pravoslavnu vjeru.

Narodna vjerovanja
Prema narodnom vjerovanju, važno je šta će se na ovaj dan vidjeti, jer će se kasnije baš u tome imati uspjeha.

Ponegdje, izlazi se do podneva na groblja i donosi hrana, riba obavezno.

Tradicionalno, podjelom đačkih knjižica, na Vidovdan se i zvanično završava školska godina.

Proslavlja se i kao dan grada Kruševca, gdje se i nalazi crkva Lazarica, u kojoj se pričestila srpska vojska pred odlazak u boj na Kosovu.

Dio vojske se, kažu, pričestio i u crkvi brvnari u Prolomu u čijem dvorištu raste šest šljiva uvijenih stabala.

Prema jednoj od legendi, šljive se uvijaju od žalosti za knezom Lazarom i njegovim vojnicima koji su pošli u smrt, prolazeći pored stabala.

(RTS)