Godišnjica operacije Halijard, organizovanog spasavanja američkih i drugih savezničkih vazduhoplovaca oborenih nad Srbijom tokom Drugog svjetskog rata, biće obilježena danas u Pranjanima kod Gornjeg Milanovca.

Svečanost povodom obilježavanja godišnjice Misije Halijard, jedne od najvećih operacija spasavanja savezničkih pilota oborenih na prostoru koji je kontrolisala nacistička Njemačka, biće održana na Galovića polju.

Tokom 1943. i 1944. godine brojni američki vazduhoplovci obarani su nad Srbijom. Na terenu su ih pripadnici pokreta otpora, uz nesebičnu pomoć naroda, sklanjali, zbrinjavali, liječili i prikrivali.

Operacija Halijard bila je saveznički vazdušni most i spasavanje, u najvećem broju Amerikanaca, koje je oborila njemačka protivvazdušna odbrana, a koje su sklonili i zaštitili pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini pod komandom generala Draže Mihailovića. Procjenjuje se da je tim putem spaseno više od 500 savezničkih vazduhoplovaca, uglavnom upravo iz Pranjana.

Radi evakuacije saboraca iza neprijateljskih linija, jula 1944. godine Odjeljenje za strateške operacije (OSS) Vojske SAD osmislilo je plan i poslalo misiju u štab generala Mihailovića kako bi dogovorili izvlačenje oborenih pilota.

Od oktobra 1943. do oktobra 1944. Petnaesti vazduhoplovni korpus SAD izveo je oko 20.000 borbenih letova iznad okupirane Jugoslavije. Glavna meta bio je Ploešti u Rumuniji, tada ključan za njemačku proizvodnju nafte. Saveznički bombarderi polijetali su uglavnom iz italijanskih baza u Fođi, Brindiziju i Lečeu.

Nakon žestokih bombardovanja, poput onih u Beogradu, Nišu i Leskovcu, njemačka protivvazdušna odbrana nanosila je velike gubitke američkoj avijaciji – do avgusta 1944. izgubljeno je oko 350 bombardera.

Oborene saveznike, koje je narod doživljavao kao buduće oslobodioce, prihvatali su i sklanjali pripadnici snaga generala Mihailovića, dok je istovremeno savezničko rukovodstvo političku podršku davalo partizanskom pokretu Josipa Broza Tita.

Komandant 15. vazduhoplovnog korpusa general Nejtan Tvining organizovao je posebnu grupu za spasavanje pilota, na čije čelo je postavljen pukovnik Džordž Kraiger. Jedan od ključnih ljudi na terenu bio je poručnik Džordž Musulin, Srbin po porijeklu, koji je rukovodio Halijard misijom. Njegovi saradnici bili su narednik Majk Rajačić i radio-operater Artur Džibilijan.

U noći između 2. i 3. avgusta 1944. Musulinov tim padobranski je ubačen u Pranjane, gdje je već bilo smješteno oko 250 oborenih vazduhoplovaca. Lokalno stanovništvo i jedinice JVuO organizovali su prihvat, smještaj i medicinsku pomoć.

Pod komandom kapetana Zvonimira Vučkovića izgrađena je improvizovana pista na Galovića polju, kojom je rukovodio kapetan Nikola Verkić. Više od stotinu mještana učestvovalo je u njenoj gradnji, najčešće noću kako ne bi privukli pažnju njemačkih patrola.

Procjenjuje se da je tokom operacije Halijard spaseno oko 500 savezničkih pilota. Istoričar Jozo Tomašević naveo je podatke OSS-a da je izvlačenje obuhvatilo 417 vazduhoplovaca, od čega 343 Amerikanca. Najveće evakuacije izvedene su avgusta 1944. iz Pranjana, a kasnije i iz Koceljeve i Boljanića kod Doboja.

Uz pilote, iz Pranjana su evakuisane i pojedine ugledne ličnosti i političari, među kojima obavještajac Ivan Popov, brat Duška Popova “Tricikla”, uzora za lik Džejmsa Bonda.

Za zasluge u spasavanju američkih pilota, predsjednik SAD Hari Truman posthumno je odlikovao generala Dražu Mihailovića ordenom Legije zasluga. Priznanje je decenijama bilo prikrivano iz političkih razloga, a uručeno je njegovoj kćerki Gordani tek 2005. godine.

Operacija Halijard danas se obilježava spomenicima i svečanostima kao simbol herojstva i solidarnosti, prenosi Tanjug.

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić rekao je da su u toku posljednje pripreme za vojni defile u Beogradu u subotu, kada će građani Srbije vidjeti snažnu i moćnu srpsku armiju.

“Živjela slobodna Srbija”, poručio je na “Instagramu” Vučić, koji se danas sastao sa ministrom odbrane Bratislavom Gašićem, načelnikom Generalštaba Vojske Srbije generalom Milanom Mojsilovićem i pomoćnikom ministra odbrane Nenadom Miloradovićem.

Vojna parada “Snaga jedinstva”, povodom Dana srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, biće održana u subotu, 20. septembra, od 11 časova na prostoru ispred Palate Srbija na Novom Beogradu prenosi RTRS.

Načelnik generalštaba Vojske Srbije Milan Mojsilović potvrdio je nedavno da Vojska Srbije radi na pripremama za služenje obaveznog vojnog roka i da će on trajati 75 dana.

“Otpočeli smo sa nabavkom pojedinih materijalnih sredstava kao što je uniforma, kao što je naoružanje, proračuni, utroška, municija za tu aktivnost”, rekao je načelnik, dodajući da se samo čeka donošenje zakona koji će sve to i formalno potvrditi, pa da može da počne.

Za sada, pravna procedura, uključujući usvajanje zakona i rješavanje pitanja prigovora savjesti, nije završena. Ukoliko se obavezno služenje uvede, predviđeno je da bi se oni sa prigovorom savjesti opredjeljivali za civilno služenje bez oružja.

Obavezni vojni rok bi se odnosio na muškarce.

Za žene bi i dalje ostala opcija dobrovoljnog služenja.

Planira se i uvođenje specifičnih oblika služenja za mlade ljude sa tehničkim i tehnološkim znanjima, koji bi mogli da služe u jedinicama koje zahtijevaju takve vještine (npr. upravljanje dronovima).

Ko bi bio izuzet?

Na osnovu najava o ponovnom uvođenju obaveznog vojnog roka, kao i na osnovu ranijih zakonskih rješenja, mogu se izdvojiti sljedeće kategorije lica koja ne bi morala da služe:

Lica nesposobna za vojnu službu: Na osnovu ljekarskih i psiholoških pregleda koje sprovode vojne i civilne zdravstvene ustanove, utvrđuje se zdravstvena sposobnost regruta. Osobe koje budu ocijenjene kao “nesposobne” za vojnu službu ne bi morale da služe vojni rok. U obzir se uzimaju fizički i mentalni zdravstveni problemi, kao i određena fizička stanja.

Prigovor savjesti: Ovo je ustavno pravo. Osobe koje iz vjerskih, moralnih ili drugih razloga savjesti ne žele da služe vojni rok sa oružjem, mogu da podnesu zahtjev za civilno služenje. Iako detalji novog zakona nisu poznati, u ranijim rešenjima civilno služenje je trajalo duže od služenja sa oružjem, ali bez upotrebe oružja.

Jedini hranilac porodice: U ranijem periodu, lica koja su bila jedini hranitelji porodice mogla su da odlože ili da budu oslobođena služenja vojnog roka. Očekuje se da bi slične odredbe mogle biti ponovo usvojene.

Dvojni državljani: U zavisnosti od međunarodnih ugovora i zakonskih rješenja, lica sa dvojnim državljanstvom koja su regulisala vojnu obavezu u drugoj državi čiji su državljani, mogu biti oslobođena služenja u Srbiji, pod uslovom da ispune određene uslove.

Određene starosne grupe: Vojna obaveza prestaje za muškarce sa navršenih 60 godina života, a za žene sa 50 godina. Takođe, postoji mogućnost da se služenje vojnog roka odloži do navršavanja 27. godine života, piše “Telegraf”.