Connect with us

Region

SRBIJA OBILJEŽAVA DAN DRŽAVNOSTI! Budi nam ponosna!

Srbija obilježava Dan državnosti – u znak sjećanja na 15. februar 1804. godine, kada je podignut Prvi srpski ustanak i Sretenje 1835. godine, kada je donesen Sretenjski ustav. Ovaj dan se u Srbiji slavi kao državni praznik od 2002. godine.

U znak sjećanja na obnovu srpske državnosti početkom 19. vijeka, odnosno začetak moderne srpske države Srbija obilježava Dan državnosti – Sretenje.

Na Sretenje 1804. godine, prije 220 godina, grupa istaknutih srpskih prvaka sa prostora tadašnjeg Beogradskog pašaluka, zvanično Smederevskog sandžaka, izabrala je Karađorđa, Đorđa Petrovića, za vožda, predvodnika.

Bila je to dobro promišljena odluka zbog činjenice da je Karađorđe posjedovao ne samo lične kvalitete, odlučnost i čvrstinu, već i ratno iskustvo u sklopu austrijskih frajkora 1788-1791.

Njegov izbor izvjesno je bio i posljedica sasvim osobenog ugleda koji je uživao. Važio je za žustrog, preduzimljivog, oštrog i odlučnog, ali i čovjeka britke pameti. Bio je takođe vješt trgovac, stokom. Pretežni izvor znatnijih prihoda onovremenih Srba sa prostora Beogradskog pašaluka bio je izvoz stoke u Austriju.

Bilo je poznato i da ne trpi neposlušnost, da je katkad prijek, pa i da lako poteže oružje.

Na zboru u Marićevića jaruzi kod Orašca, u središtu Šumadije odlučeno je da se podigne buna protiv dahija, četvorice samovoljnih gospodara u beogradskom pašaluku. Njihov položaj zapravo nije bio legalan ni sa stanovišta vlasti na Bosforu, ali je uglavnom nevoljno tolerisan.

Neposredan povod bio je teror dahija poznat kao Sječa knezova, uklanjanje viđenijih i preduzimljivijih među Srbima.

Teror dahija je tada umjesto da sputa buntovnost Srba zapravo nenadano doveo do rasplamsavanja bune. Oni su prethodno 1801. godine ubili beogradskog pašu, da bi se samovolja potom uvećavala do početka ustanka 1804.

Pod vođstvom Karađorđa ustanici su ubrzo oslobodili veći dio pašaluka. Buna je najprije zahvatila krajeve zapadno od Kolubare, Šumadiju, potom Pomoravlje, Podrinje, odakle su buna nadalje širila prema jugu.

Kada je njihov položaj postao nemoguć, a pad Beograda bio nadomak, dahije su pokušale beg niz Dunav. Posjekao ih je vojvoda Milenko Stojković, jula 1804, na dunavskom ostrvu Ada Kale, u Đerdapu. Odstranjivanje dahija dogodilo se uz podršku predstavnika legitimnih vlasti na Bosforu.

U prvoj fazi ustanka bitan moment bio je Boj na Ivankovcu, kod Ćuprije, avgusta 1805. kada su ustanici potukli vojsku Hafiz-paše, novopostavljenog čelnika Beogradskog pašaluka, koji je u potpunosti oslobođen 1807. godine. Ishod Prvog srpskog ustanka odredio je mir Rusije i Turske potpisan u Bukureštu 1812. godine.

Rusija se tada, suočena sa Napoleonovom invazijom, okreće ratu protiv Francuza i široke koalicije koju su oni predvodili.

Turska je Karađorđev ustanak ugušila 1813. Uslijedio je egozodus ustaničkih prvaka, i samog Karađorđa, potucanje “od nemila do nedraga” po Austriji i Rusiji.

U Srbiji, Turci u to vrijeme sprovode strahovit, neopisiv teror.

Pošto namjera primirivanja ustanika autoritetom Bećir paše, iz Bosne, nije donijela rezultate, Sultan na Srbe šalje Hafiz pašu. Bio je to prelomni moment, jer od njegovog poraza na Ivankovcu, postaje nesumnjivo da su Srbi u ustanku protiv turske vlasti uopšte.

Uslijedila je Hadži Prodanova buna 1814, i Drugi srpski ustanak aprila 1815. godine, na Cveti, u Takovu.

Prvi i Drugi srpski ustanak 1804. i 1815. godine, postupno su doveli do obrazovanja novovjekovne srpske države. Veliki njemački istoričar Leopold Ranke nazvao je taj period – Srpska revolucija.

Takođe, Srpskom revolucijom započinje i proces oslobađanja hrišćanskih naroda Јugoistočne Evrope od Turske. Ustanak Grka 1821. uslijedio je po srpskom uzoru.

Borba Srba za nezavisnost, započeta Karađorđevom bunom na Sretenje 1804. godine, uspješno je okončana decenijama potom, pored drugog zahvaljujući mudrosti i vještini knjaza Miloša Obrenovića.

Karađorđe je tokom Prvog srpskog ustanka (1804–1813), u sklopu obnove srpske državnosti, između ostalog ustrojio i niz važnih institucija, nephodnih za postupno oblikovanje državnog ustrojstva, počev od heraldičkih znamenja, pa do Velike škole, najviše zaslugom Dositeja Obradovića, prvog ministra (popečitelja) prosvjete obnovljene Srbije, što se uzima kao daleki začetak današnjeg Univerziteta u Beogradu.

Prvi Ustav Kneževine Srbije

Sretenje je odabrano za Dan državnosti Srbije i zbog činjenice da je 1835, na taj dan, u Kragujevcu, donesen prvi Ustav Kneževine Srbije, nazvan – Sretenjski. Formalni naziv je tada zapravo bio Knjažestvo.

Njegov tvorac Dimitrije Davidović izradio ga je po uzoru na francuska ustavna rješenja iz 1791, 1814. i 1830, kao i ustav novoobrazovane Belgije iz 1831. Davidović je tvorac i termina – ustav. Prethodno je korišten termin – konstitucija, čemu je uostalom pridavano maglovito značenje.

Davidović je ustrojio zakonsko rješenje po najvišim standardima onovremenog poimanja političkih sloboda, ali sasvim neprimjereno prilikama u kojima se tadašnja vazalna Srbija nalazila. Između ostalog, u to vrijeme, ni Austrijsko carstvo, ni Turska, ni Rusija, nisu imale ustave. Upravo te zemlje izvršile su pritisak da se od Sretenjskog ustava odustane.

Na snazi bio samo 55 dana

Ustrojen po uzoru na najslobodoumnija ustavna rješenja onovremenog svijeta, poput Francuske, odnosno Belgije, Davidovićev ustav, iako usvojen, ostao je formalno na snazi svega 55 dana.

Sretenjski ustav bio je podijeljen na 14 poglavlja, i sadržao je 142 člana.

Predviđao je punu podjelu vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu. Zamišljeno je da knjaz i Sovjet dijele izvršnu vlast. Veoma važno, Ustav je proklamovao ličnu neprikosnovenost, slobodu kretanja, zanimanja, punu pravnu ravnopravnost svih građana. Feudalni odnosi su sasvim odbačeni, kao i ropstvo.

Poređenja radi, u Habzburškoj Monarhiji feudalni odnosi su bili na snazi, većim dijelom, do revolucionarne 1848/49, u Rusiji do 1861. Njegov tvorac Dimitrije Davidović bio je znameniti novinar, diplomata, ministar.

Ustav koji je napisao, u poređenju sa ustavima evropskih zemalja tog vremena, bio je krajnje slobodouman. Osim rijetkih izuzetaka poput Francuske, Belgije, ili SAD. Kneževina i Kraljevina Srbija imala je potom više različitih ustavnih rješenja: 1838, 1869, 1888, 1901. i 1903. godine.

RTRS (Foto: arhiva)

Related Topics:

Region

Danas Dan žalosti u Novom Sadu povodom smrti Vukašina Crnčevića

U Novom Sadu danas je Dan žalosti povodom smrti Vukašina Crnčevića koji je podlegao povredama zadobijenim prilikom tragične nesreće na Željezničkoj stanici u Novom Sadu.

Vukašin Crnčević (19) preminuo je u petak u Vojnomedicinskoj akademiji gdje je primljen 29. januara 2025. godine nakon liječenja u Kliničkom centru Vojvodine.

“Uprkos svim preduzetim mjerama liječenja i maksimalne posvećenosti osoblja VMA, pacijent je podlegao kompleksnim povredama i nastalim komlikacijama”, saopšteno je ranije iz VMA.

Crnčević je preminuo nakon što je teško povrijeđen u nesreći u Novom Sadu 1. novembra 2024. godine, prilikom pada nadstrešnice na Železničkoj stanici, prenosi Tanjug.

Nastavi čitati

Region

PO OVOME JE HRVATSKA PRVA U EU! Hoće li znati sačuvati svoje bogatstvo?

Hrvatska je prva u Evropskoj uniji po zalihama vode, sa prosječnih 30.700 metara kubnih vode po stanovniku, pokazali su podaci Evrostata, objavljeni danas povodom Svjetskog dana voda.

Istovremeno, prema podacima Uneska, Hrvatska je peta u Evropi i 42. u svijetu kada je riječ o dostupnosti i bogatstvu vodnih resursa.

Hrvatsko Ministarstvo životne sredine i zelene tranzicije je saopštilo da sprovodi brojne aktivnosti za zaštitu voda, kao i projekte i programe javnog snabdjevanja vodom, ali i projekte odbrane od poplava, revitalizacije vodotoka i navodnjavanja, prenosi Indeks.

Za to su, između ostalog, korištena i bespovratna novčana sredstva EU, zbog čega će kroz 60 vodno-komunalnih projekata, čija je ukupna vrijednost 3,9 milijarde evra, od čega su bespovratna sredstva 2,2 milijarde evra, dodatnih 300.000 stanovnika imati poboljšano javno snabdjevanje vodom, a 800.000 stanovnika poboljšan sastav pročišćavanja otpadnih voda, prenosi b92.

Hrvatska kontinuirano ulaže i u razvoj i modernizaciju sastava javnog navodnjavanja i do sada je izgrađeno 29 novih sastava i sanirano devet, čime je omogućeno navodnjavanje oko 21.400 hektara poljoprivrednih površina, za šta je potrošeno 152.5 milijuna evra, navodi Indeks.

Ovogodišnji Svjetski dan voda posvećen je očuvanju glečera, koji čuvaju gotovo 70 posto svjetskih zaliha pitke vode, ali zbog negativnog uticaja klimatskih promjena postoji rizik od podizanja nivoa mora i poplava.

“Rizik podizanja nivoa mora i zaslanjenja postoji i za našu Neretvu, 230 kilometara dugu i jednu od najhladnijih rijeka u Europi, čija posljednja 22 kilometra protiču kroz Hrvatsku završavajući u Jadranskom moru”, saopštili su iz hrvatskog ministarstva.

Nastavi čitati

Region

VUČIĆ: Tri ili četiri kandidata za mandatara

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić izjavio je danas da postoje tri ili četiri kandidata za mandatara nove vlade i dodao da će sa političkim strankama o tome razgovarati sljedeće nedjelje, po povratku iz Brisela.

Vučić je, tokom obilaska gazdinstva porodice Nešić u selu Borovac kod Medveđe, u okviru posjete Topličkom i Jablaničkom okrugu, odgovarajući na pitanje novinara ko je u užem krugu za mandatara, ironično rekao da čeka da mu blokaderi i opozicioni lideri Dragan Đilas, Zdravko Ponoš, Miroslav Aleksić i Miloš Jovanović jave, pa će on obavijestiti javnost.
– Čekam da mi jave blokaderi, Đilas, Ponoš, Aleksić i Jovanović. Čim me oni obaveste ko će da mi bude premijer, eto mene da to kažem. A što se tiče ovih drugih ljudi koji na ozbiljan način o tome razmišljaju, mislim da je tri ili četiri kandidata. Čekam da razgovaram sledeće nedelje po povratku iz Brisela. Tada ću da razgovaram i sa ljudima iz političkih stranaka – rekao je Vučić.
Kako je dodao, da se ne bi pravio cirkus, razgovaraće samo sa onima koji hoće i žele da razgovaraju.
– Oni koji neće, nećemo ni da nudimo. Pitaćemo jeste li zainteresovani, ne morate praviti cirkus – naveo je Vučić.
On je dodao da će razgovarati sa onima koji imaju većinu kako bi mu rekli šta je to što žele i koga žele za mandatara. Predsjednik Srbije je rekao da pretpostavlja da će ga pitati za savjet i dodao da će dati svoj sud, a da li će ga uvažiti, ostaje da se vidi.
– Ali, naravno pre svega toga čekam da dobijemo predlog blokadera. Da li da nam bude blokader Ivanka Popović ili borac protiv nasilja Dragan Bjelogrlić ili neki od tih stručnjaka ili onaj pedofil sa Pravnog fakulteta da bude mandatar – ironično je rekao Vučić.
Nastavi čitati

Aktuelno