Connect with us

Nauka i tehnologija

STIGLE PRVE DO SADA NEVIĐENE FOTOGRAFIJE KOSMOSA! Novi teleskop daje odgovore na mnoge misterije

Kako izgledaju prve slike teleskopa Euklid i koja je zapravo njegova misija – saznajte u nastavku.
Novi svemirski teleskop Euklid, koji je Evropska svemirska agencija lansirala u svemir u julu 2023. godine, poslao je svoje prve fotografije svemira nazad na Zemlju. Za razliku od Habla i Džejmsa Veba, ovaj teleskop posjeduje značajno širi pogled na univerzum, a prvim slikama je demonstrirao svoj pun potencijal.

Svaka od slika, koje možete videti u galeriji ispod, rezultat je kombinovanja VIS (Visible Instrument) i NISP (Near-Infrared Spectograph and Photometer) instrumenata i dobijena je posmatranjem nešto veće površine neba od punog mjeseca.

Zahvaljujući visokom kvalitetu slika, velikoj optici i izuzetno osetljivim instrumentima, Euklid sa L2 tačke u svemiru, oko koje kruži i Džejms Veb teleskop, ima mogućnost da bez ometanja, za relativno kratko vrijeme, proizvede nevjerovatno oštre fotografije koje sadrže svjetla dalekih galaksija.

Euklid će do završetka misije poslati još oko 40.000 slika, koje će se spojiti kako bi formirale površinu trećine neba, ali i napraviti trodimenzionalnu mapu univerzuma. Misija novog svemirskog teleskopa je da pomogne naučnicima u rješavanju ovih 5 misterija o univerzumu:

1. Šta je struktura kosmičke mreže i kako je nastala?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Materija u univerzumu je raspoređena nejednako, formirajući strukturu koja podsjeća na mrežu. Ova kosmička mreža se sastoji od ogromnih galaktičkih klastera koji su međusobno povezani “nitima” gasa i nevidljive tamne materije, ali je i prožeta kosmičkim prazninama veličine nekoliko stotina miliona svjetlosnih godina.

Euklid će izvršiti analizu trećine neba, prikupljajući informacije o obliku, veličini i poziciji milijardi galaksija. Tačnim mapiranjem istih, teleskop će otkriti strukturu i istoriju kosmičke mreže, jer, iako je tamna materija nevidljiva, njeno prisustvo pravi distorziju svjetla iz udaljenih galaksija, po kojoj se može utvrditi njen raspored u univerzumu.

2. Koja je priroda tamne materije?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Uprkos decenijama istraživanja, naučnici još uvek ne znaju od čega se sastoji ova nevidljiva masa u svemiru, nazvana tamna materija. Prema dosadašnjih hipotezama i modelima, ona se može sastojati od “hladnih” čestica, koje su teške i kreću se sporo, ali isto tako može biti dijelom sastavljena od “vrućih”, odnosno laganih čestica koje se kreću brzinom približnom brzini svjetlosti.

Korišćenjem preciznih mjerenja kosmičke strukture pomoću Euklid teleskopa, naučnici se nadaju da će utvrditi ukupnu masu “vrućih” čestica, za koje se smatra da su u pitanju neutrini. Međutim, još uzbudljivije otkriće bi bila potpuno nova vrsta brzih čestica.

3. Kako se širenje univerzuma mijenjalo tokom vremena?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Kosmolozi su 90-ih godina došli do iznenađujućeg otkrića da širenje univerzuma ubrzava, suprotno prethodnom mišljenju da će ekspanzija vremenom usporiti pod silom gravitacije. Razumevanje ubrzanja širenja je jedan od najvećih izazova kosmologije i fizike.

Skeniranjem neba osetljivim teleskopom moguće je vidjeti svjetlost kojoj je trebalo 10 milijardi godina da stigne do nas, a Euklid će nam reći kako se širenje univerzuma menjalo tokom vremena. Takođe, naučnici žele da utvrdi da li se ova ekspanzija vrši u svim pravcima, jer ako odgovor ne bude potvrdan, to bi potreslo naš princip shvatanja kosmosa koji leži u svim modelima i analizama koje se koriste u kosmologiji.

4. Koja je priroda tamne energije?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Saznati kako se svemir širi je samo jedna od misterija prostora u kom postojimo, ali naučnici žele da znaju i šta to širenje pokreće. Kosmolozi su nazvali ovu nepoznatu komponentu “tamna energija“, ali niko ne zna od čega je sastavljena, kao ni da li je uopšte u pitanju neka forma energije.

Najbolja hipoteza je predlog Alberta Ajnštajna iz 1917. godine, kada je u svojim proračunima predstavio kosmološku konstantu, odnosno konstantno energetsko polje koje je prisutno u čitavom univerzumu. Neki naučnici su mišljenja da je u pitanju peta fundamentalna sila koja nije konstanta, već evoluira širenjem univerzuma.

Kako do sada nijedan eksperiment nije uspio da napravi razliku između ova dva rješenja, naučnici se nadaju da će Euklidova precizna mjerenja to promijeniti, odnosno otkriti prirodu tamne energije.

5. Da li je razumijevanje gravitacije potpuno?

 Euklid svemirski teleskop i 5 misterija koje će riješiti

Postojanje tamne materije i ubrzavanje širenja svemira ukazuje da naučnicima fali nešto važno, a oba fenomena su blisko povezana sa gravitacijom, silom koja drži planete, zvijezde, solarne sisteme, pa čak i galaksije na okupu.

Najbolja teorija o gravitaciji je Ajnštajnova opšta teorija relativnosti, koja se iznova i iznova dokazala kao tačna, a osim onih osnovnih principa takođe predvidjela postojanje crnih rupa i gravitacionih talasa. Međutim, ona nikada nije testirana tako precizno, kao ni na tim udaljenostima koje teleskop Euklid može da pokrije, pa naučnici žele da utvrde da li opšta relativnost funkcioniše u najvećim razmerama.

Nauka i tehnologija

NAUČNICI ZAPANJENI bićem koje ima moć samoizlječenja

Tardigradi, sitna osmonoga stvorenja koja izgledaju poput malih medvjeda iz svemira, otporniji su na ekstremne uslove od bilo kojeg drugog bića na Zemlji.

Mogu preživjeti masivne doze radijacije, gotovo 1.000 puta veće od smrtonosne doze za ljude i podnijeti okruženja koja su smrtonosna za druge organizme.

Nedavno otkrivena vrsta tardigrada otkriva više o tome kako ovi mikroskopski organizmi preživljavaju popravkom svoje DNK nakon izloženosti visokim dozama gama-zračenja.

Trenunto je poznato oko 1.500 vrsta tardigrada, neobične vrste koju često nazivaju ‘vodenim medvjedićima’. Kada govorimo o njihovim odbrambenim sistemima protiv radijacije, mnogo toga ostaje neotkriveno. Nova studija posebno proučava vrstu nazvanu Hipsibius henanensis, otkrivenu u kineskoj provinciji Henan prije šest godina, kako bi istražila molekularne mehanizme koji tardigradima omogućavaju ovu otpornost. Rezultati bi mogli pomoći u zaštiti astronauta u svemiru i omogućiti duže svemirske letove za ljude.

“Ekstremna otpornost ekstremofila poput tardigrada pravi je rudnik neistraženih molekularnih mehanizama otpornosti”, rekao je Lei Li, istraživač Kineske akademije nauka i glavni autor rada.

Studija, objavljena u časopisu “Sajens”, otkriva da ova vrsta tardigrada aktivira sofisticiran odbrambeni sistem koji ne samo da štiti njihovu DNK od oštećenja nego je i popravlja.

Najpoznatija odbrana tardigrada je sposobnost ulaska u stanje sličnoj smrti tokom kojeg uvuku sve svoje udove i gotovo potpuno iscrpe vodu iz tijela. Ovo stanje dehidracije omogućava im da prežive najekstremnije uslove decenijama, čak i u vakuumu svemira. Vrsta Hipsibius henanensis ima ukupno 14.701 gen, od kojih je 30 odsto jedinstveno za tardigrade. Eksperimenti su pokazali da se nakon izlaganja dozi radijacije od 200 i 2.000 graya aktivira 2.801 gen povezan s popravkom DNK, diobom stanica i imunološkim odgovorom.

Jedan ključni gen, TRID1, poziva protein (53BP1) koji popravlja dvostruke lome u DNK. Takođe, gen DODA1 proizvodi antioksidativne pigmente kako bi neutralisao reaktivne hemikalije izazvane radijacijom, dok gen BCS1 štiti mitohondrije.

“Tardigrade možemo pronaći gotovo posvuda na Zemlji, od dubokih okeana do visokih planina”, rekao je Tomas Butbaj, profesor sa Odjeljenja za molekularnu biologiju Univerziteta Vajoming, koji nije bio uključen u studiju.

Butbaj je 2021. godine poslao tardigrade u svemir kako bi proučavao njihovu otpornost na uslove na Međunarodnoj svemirskoj stanici.

“Razumijevanje kako tardigradi preživljavaju u svemiru ključno je za razvoj terapija i zaštitnih mjera za ljude tokom dugih svemirskih letova”, rekao je Butbaj.

Istraživanja poput ovog omogućavaju razumijevanje jedinstvenih strategija tardigrada za preživljavanje u ekstremnim uslovima, što bi moglo biti ključno za sigurnost i uspjeh budućih svemirskih misija s ljudskom posadom, zaključuje “Gizmodo”.

Nastavi čitati

Nauka i tehnologija

VJEŠTAČKA INTILIGENCIJA prepoznaje LAGANJE bolje od ljudi

​Koliko dobro i koliko brzo možete prepoznati kad vam neko laže? Istraživanja su pokazala da su ljudi, uopšteno govoreći, prilično loši u razlikovanju istine od laži. Stoga ne iznenađuje da su ljudi tokom istorije pokušavali na različite načine da prepoznaju laganje, čak i uz pomoć tehnologije.

Sada je aktuelna vještačka inteligencija, pa se ljudi pitaju da li će ona uspjeti da prepozna laž efikasnije nego starije tehnologije.

Naime, kako piše “MIT Technology Review”, neki vjeruju da bi upravo vještačka inteligencija mogla pomoći u poboljšanju našeg prepoznavanja laži i čak biti bolja u tome od poligrafskih testova.

A ovakvi bi se sistemi mogli koristiti ne samo za prepoznavanje laži u policijskim istragama i ispitivanjima, već da nam, jednog dana, pomognu da razlikujemo prave činjenice od lažnih vijesti, prenosi “Zimo”.

Pitanje je samo da li ćemo da vjerujemo tom sistemu i da li bi trebalo da mu vjerujemo?

Grupa naučnika sa njemačkog Univerziteta u Vircburgu osmislila je alat koji koristi vještačku inteligenciju i znatno je bolji od ljudi u uočavanju laži. Čak su sproveli niz eksperimenata na ljudima ne bi li provjerili kako alat funkcioniše. U studiji objavljenoj u žurnalu “iScience”, ističu kako je alat, na neki način, ipak bio od pomoći, jer je ljudima koji su ga koristili pomogao da bolje uoče laž.

No, njemački naučnici primjetili su i zanimljiv fenomen. Iako su ispitanici tokom eksperimenata bili svjesni da je 50 odsto izjava koje su ocjenjivali sigurno lažno, samo 19 odsto su okarakterisali ovim opisom. Ali, kad su koristili alat s vještačkom inteligencijom, lažnima su ocijenili 58 odsto izjava.

Ukupno gledano, ljudi su lažne izjave prepoznali u polovini slučajeva. Vještačka inteligencija je bila nešto bolja sa 67 odsto prepoznatih lažnih izjava. Bolje od čovjeka, ali još daleko od savršenog.

Naučnici koji su osmislili alat ističu kako im je bio cilj da stvore AI alat koji će biti bolji od čovjeka, a ne koji će biti savršen u prepoznavanju lažnih izjava.

Stvaranje savršenog alata vještačke inteligencije koji bi prepoznavao svaku laž, mogao biti imati negativan uticaj na ljude i društvo, jer bi mogao pobuditi sumnjičavost i nepovjerenje.

Njemački naučnici stoga ističu kako bi trebalo pronaći balans između alata koji će nam pomoći da lakše prepoznamo dezinformacije i lažne vijesti koje se šire društvenim mrežama, i našeg povjerenja u druge ljude i njihovu čestitost, prenosi “Danas”.

Nastavi čitati

Nauka i tehnologija

NIKO NE ZNA ZAŠTO! Stotine zvijezda misteriozno nestalo SA NOĆNOG NEBA

U posljednjih 70 godina iz naše galaksije nestalo je preko stotinu zvijezda bez objašnjenja.

Jedno od objašnjenja na pitanje zašto zvijezde nestaju, koje je prvobitno potkrepljeno dokazima u novoj studij, jeste da zvijezde dovoljne mase mogu doživjeti kolaps u crnu rupu bez prelaska u supernovu – one direktno postaju crna rupa, bez masivne eksplozije koja se očekivala.

Tim je pronašao dokaze za ideju da se crna rupa formirala sa malom količinom izbačene barijonske mase, što sugeriše da je mogla nastati putem potpunog kolapsa. Oni nisu isključili mogućnost da ovo može objasniti nagli nestanak nekih (velikih) zvijezda.

“Kada biste stajali i gledali vidljivu zvijezdu koja prolazi kroz potpuni kolaps, to bi, baš u pravom trenutku, moglo biti poput posmatranja kako zvijezda odjednom nestaje s neba. Kolaps je toliko potpun da ne dolazi do eksplozije, ništa ne izlazi i ne biste vidjeli nijednu sjajnu supernovu na noćnom nebu,” rekao je Alejandro Vigna-Gomez, koautor studije.

Nastavio je:

“Astronomi su zapravo posmatrali naglo nestajanje sjajnih zvijezda u posljednje vrijeme. Ne možemo biti sigurni u povezanost, ali rezultati koje smo dobili analizirajući VFTS 243 doveli su nas mnogo bliže vjerodostojnom objašnjenju”, kaže Vigna-Gomez, a prenosi “b92”.

Nastavi čitati

Aktuelno