Connect with us

Banjaluka

Tvrđava Kastel: Najznačajniji istorijski spomenik u Banjaluci

Ovaj važan istorijski objekat predstavlja značajan resurs u budućem razvoju grada i može imati važnu ulogu u kulturnom životu

Smještena gotovo u samom centru Banjaluke, pored ušća rijeke Crkvene u Vrbas, tvrđava Kastel predstavlja jedan od najvažnijih spomenika fortifikacione arhitekture kako na prostorima Republike Srpske i BiH, tako i na Balkanu uopšte, dijeleći kroz brojna stoljeća sudbinu sa gradom koji je trebala da štiti i postavši neodvojivi dio gradskog pejzaža.

Tvrđava Kastel jedan je od najstarijih sačuvanih objekata u Banjaluci, a danas je njen veći dio obnovljen, zahvaljujući sredstvima iz evropskih fondova. Ostalo je još da se obnovi dio bedema i zgrada nekadašnje Artiljerijske kasarne.

Savjetnik u Odjeljenu za istoriju u Muzeju Republike Srpske Janko Vračar rekao je Srni da ovaj važan istorijski objekat predstavlja značajan resurs u budućem razvoju grada i može imati važnu ulogu u kulturnom životu.

“Postoji mogućnost da se u okviru Kastela formira i muzej grada Banjaluka, jer je ona jedan od rijetkih gradova ove veličine u Evropi koji nema svoj gradski muzej, a Kastel bi predstavljao idealan izbor, jer ovaj lokalitet pruža mogućnost upoznavanja sa cjelokupnom prošlošću grada na Vrbasu od paleolita do savremenog doba”, istakao je Vračar.

On je napomenuo da je je Kamena kuća na Kastelu već opremljena da može služiti za muzejske izložbe, te izrazio nadu da će predstavnici gradskih vlasti imati dovoljno sluha za ovakvu inicijativu i podržati osnivanje gradskog muzeja na Kastelu.

Vračar je rekao da postoje brojni tragovi koji upućuju na to da je lokalitet na kom se nalazi tvrđava Kastel bio naseljen u preistorijsko vrijeme.

“Na lokalitetu ove tvrđave pronalazimo tragove ljudskog postojanja i djelovanja još od paleolita, o čemu nam svjedoče nalazi kremenih alatki pronađeni tokom arheoloških iskopavanja 1980-ih godina, a tom prilikom pronađeni su i ostaci neolitskog naselja, kao i materijalni nalazi iz bronzanog i željeznog doba”, rekao je Vračar.

Tragovi naselja koji potiču iz rimskog vremena pronađeni su na više lokacija unutar tvrđave, naročito tokom iskopavanja od 1971. do 1974. godine i osamdesetih godina prošlog vijeka.

“U sjeveroistočnom dijelu Kastela pronađeni su ostaci rimskog utvrđenja i putne stanice, za koje se pretpostavlja da bi mogli biti ostaci naselja Castra, koje se nalazilo na drumu koji je od Salone (Solina) vodio do Servitiuma (Gradiške)”, istakao je Vračar.

Osim njih, nađeni su i ostaci kasnoantičke građevine većih dimenzija, moguće je da se radi o bazilici, a pronađena je i izvjesna količina rimskog i ranovizantijskog novca, među kojima se ističe nalaz zlatnog solidusa trijensa cara Justinijana Velikog (527–565), koji se danas čuva u Numizmatičkoj zbirci Muzeja Republike Srpske.

“Pronađeni su i ostaci ranosrednjovjekovnog slovenskog naselja iz perioda između 8. i 12. vijeka, koje je vjerovatno štitio suhozidnim bedemom. Međutim, dalja arheološka iskopavanja na Kastelu nisu otkrila tragove utvrđenja ili naselja iz razdoblja kasnog srednjeg vijeka, između 12. i 15. vijeka”, rekao je Vračar.

PRVI POMEN BANJALUKE 1494. GODINE

Teritorija grada Banjaluke tokom razvijenog i kasnog srednjeg vijeka ulazila je u sastav župe Zemljanik, odnosno Donjih Kraja. Ukoliko je srednjovjekovno naselje na mjestu današnje Banjaluke ulazilo u sastav župe Zemljanik, onda treba pretpostaviti da ono ni u vojnom ni u privrednom pogledu nije bilo značajno.

Prvi pomen Banjaluke u istorijskim izvorima javlja se 1494. godine u povelji ugarskog kralja Ladislava Drugog Jagelonca, a na osnovu arheoloških istraživanja može se zaključiti da je na ovom mjestu postojalo srednjovjekovno utvrđenje, radi strateške važnosti njenog položaja zbog blizine granice sa Ugarskom, preciznije sa župom Vrbas i župom Glaž, sa kojima se graničila na rijeci Crkvenoj.

Riječ je vjerovatno bilo o skupini manjih, na strateški pogodnim mjestima podignutim utvrđenjima, a ne o gradu-tvrđavi sa podgrađem, kakvi su u to vrijeme bili Livač, Zvečaj, Greben, Bočac ili Jajce. U vrijeme njenog prvog pomena Banjaluka se nalazila u sastavu Jajačke banovine i to će ostati sve do njenog pada 1527. godine.

“Nakon osmanskog osvajanja Banjaluke, prostor oko današnjeg Kastela dobija na značaju, pogotovo za vrijeme namjesništva bosanskog sandžak-bega Ferhad-paše Sokolovića, koji će od 1574. do 1587. godine izgraditi niz građevina po kojima je Banjaluka i danas prepoznatljiva, poput džamije Ferhadije, kao i tophanu /arsenal oružja/ na Kastelu, pa će čitav taj prostor osmanski putopisci iz 17. vijeka nazivati Donjom Banjalukom, za razliku od Gornjeg Šehera (Gornje Banjaluke)”, pojasnio je Vračar.

Nakon poraza u Velikom bečkom ratu (1683–1699), Osmanlije odlučuju da pojačaju odbranu svojih sjevernih granica, pa grade niz velikih utvrđenja od kojih su Niš i Banjaluka, to jeste Kastel, bili najvažniji.

Tvrđava Kastel biva obnovljena i proširena po tzv. Vobanovom sistemu izgradnje ravničarskih tvrđava, sa bedemima i isturenim bastionima. Ta obnova izvršena je za vrijeme Numan-paše Ćuprilića (1712–1714), kada tvrđava dobija konačne gabarite.

U sljedećem austrijsko–turskom ratu (1735–1739), austrijska vojska, pod komandom kneza Jozefa Zaksen–Hildburghauzena opsjela je Banjaluku 23. jula 1737. godine. Turska posada uspješno je odbila sve austrijske juriše na tvrđavu, dok se 4. avgusta pred Banjalukom nije pojavila turska vojska predvođena Ali–pašom Hećimogluom.

U žestokom boju austrijska vojska bila je teško poražena i morala se povući prema Gradišci sa velikim gubicima. Time je sudbina Bosanskog pašaluka i Banjaluke bila odlučena za narednih 150 godina. Rat je završen Beogradskim mirom 1739. godine, kojim je Austrija izgubila sve posjede južno od Save i Dunava.

“Nakon tog poraza Austrijanci više nisu pokušavali da pređu Savu. Početkom 19. vijeka, tačnije 1809. godine, izvršene su veće popravke na Kastelu. Međutim, situacija se mijenja i značaj banjalučke tvrđave opada. Sredinom 19. vijeka, tvrđava je bila prilično ruinirana. Putopisci navode da je u njoj bilo mnogo vojničkih zgrada – magazina, zatvor i barutana. Posljedna opravka tvrđave bila je 1868. godine. Tada je izgrađena zgrada, kasnije nazvana Artiljerijska kasarna, van zida Kastela”, rekao je Vračar.

Austrijskom okupacijom, vojni značaj Kastela počinje da opada. U Banjaluci je bio vojni okrug sa jednim bataljonom. Uselio se u postojeće objekte u tvrđavi, koja je bila u dosta ruševnom stanju.

I nakon Prvog svjetskog rata Kastel je zadržao svoju vojnu funkciju, a ova tvrđava imaće važnu ulogu i tokom Drugog svjetskog rata.

“Naime, u septembru 1944. godine, 5. korpus NOVJ uspio je da oslobodi Banjaluku od ustaških i njemačkih snaga, sa izuzetkom tvrđave Kastel, u kojoj se utvrdila grupa od tri stotine njemačkih i ustaških vojnika. Pokušaji partizana da unište ovo neprijateljsko uporište nisu dali rezultata, pa je zato tražena pomoć savezničke avijacije, koja je 27. septembra bombardovala Kastel, ali je ta pomoć došla kasno jer su njemačke i ustaške snage u kontranapadu već stigle do Banjaluke”, rekao je Vračar.

Iza Drugog svjetskog rata pa do 1959. godine, tvrđava Kastel je i dalje služila u vojne svrhe. Od 1960-ih godina nadalje, prostor Kastela je korišten u raznovrsne svrhe: izgrađena je ljetna pozornica za filmske predstave i koncerte, tu je bio smješten i Muzej Bosanske krajine, koji je teško stradao u zemljotresu1969. godine, kao i zgrada Zavoda za zaštitu spomenika kulture Banjaluka.

(Ana Bencun/SRNA)

Related Topics:

Banjaluka

NEZABILJEŽENA POTRAŽNJA! U Banjaluci se traži mjesto više za doček Nove godine!

Približava se doček Nove godine, pripreme za najluđu noć uveliko su u toku, kako među građanima, tako i među ugostiteljima. Ponuda za proslavu ove noći iz godine u godinu postaje raznovrsnija, pa tako svi mogu pronaći nešto po svom ukusu, od opuštenih druženja u kafićima, preko noći u klubovima, do svečanih večera u hotelima i restoranima.

Dok se mlađa populacija uglavnom odlučuje za noćne klubove i življu atmosferu, stariji gosti tradicionalno biraju mirniji ambijent restorana i hotela. Prema riječima sagovornika, osim domaćih posjetilaca, i ove godine se očekuje znatan broj gostiju iz dijaspore, koji već uveliko rezervišu mjesta za proslavu.

Cijene dočeka zavise od vrste ponude. U mnogim kafićima ulaz je besplatan ili simboličan, dok se u restoranima sa svečanom večerom i u klubovima kreću od 50 do 150 KM, u zavisnosti od sadržaja i programa.

Iz restorana “Banjalučki splav” poručuju da su gotovo sva mjesta već rasprodata.

– Zadovoljni smo interesovanjem. Cijene smo zadržali na prošlogodišnjem nivou, a ostalo je tek nekoliko slobodnih stolova. Čini nam se da smo među rijetkima koji su u ovom periodu već gotovo potpuno popunili kapacitete – naveli su iz restorana.

Doček Nove godine organizuje i restoran “Stara Ada”, gdje još uvijek ima slobodnih mjesta.

Kako su rekli za “Nezavisne novine”, očekuju da će veći broj rezervacija uslijediti u narednim sedmicama, kada pripreme uđu u završnu fazu.

– Još je rano, mislimo da će prave rezervacije tek početi – poručili su.

Rezervacije su već u toku i u restoranu “Veranda”, gdje će uz muziku uživo biti veselo i 31. decembra i 1. januara.

Tradicionalno popularno mjesto za stariju publiku je i hotel “Bosna”, gdje ove godine vlada izuzetno veliko interesovanje. Iz hotela ističu da su prezadovoljni odzivom gostiju.

– Za sada imamo veliki broj rezervacija iz dijaspore. Najviše naših ljudi, ali i stranaca. Samo iz Slovenije imamo grupu od 100 gostiju, a rezervacije dolaze i iz Švedske i Hrvatske od naših ljudi – rekli su za “Nezavisne”.

Iz hotela “Courtyard by Marriott Banjaluka” kažu da ove godine u ponudi imaju samo dnevnu žurku, ali da je njihov hotel i ove godine mjesto gdje će da odsjednu brojni posjetioci za novogodišnje praznike.

– Trenutno nam je popunjeno 50 odsto kapaciteta hotela, a tek je polovina novembra. Svakako da u narednim sedmicama očekujemo da će da se popune svi kapaciteti. Najviše gostiju za sada očekujemo iz Srbije – naveli su za iz prodajnog sektora ovog hotela.

Nastavi čitati

Banjaluka

MINISTARSTVO NA POTEZU! Prole: “Grad traži intervenciju zbog potpunog zastoja u radu Skupštine!”

Uputili smo zahtjev Ministarstvu uprave i lokalne samouprave Republike Srpske za vršenje nadzora nad radom Skupštine Grada, koja je od početka ove godine zakazala samo tri redovne sjednice.

Kazala je ovo savjetnica gradonačelnika za pravna pitanja Vedrana Prole, koja je istakla to da je prosto neprihvatljivo da je posljednja redovna sjednica Skupštine Grada održana 24. juna.

-Dakle, prošlo je skoro punih pet mjeseci otkako je održana posljednja redovna sjednica, što je prosto neprihvatljivo, imajući u vidu brojne nadležnosti Skupštine koje su propisane Zakonom o lokalnoj samoupravi. U proteklim mjesecima mi smo dostavili više od 100 tačaka o kojima treba da se raspravlja, podnosili smo inicijative za održavanje sjednica, ali ništa se nije desilo. Predsjednik Skupštine odbija da zakaže redovnu sjednicu iz samo njemu poznatih razloga – navela je Prole.

Podsjetila je i na to da je skoro podnesena inicijtiva sa 11 potpisa za održavanje sjednice, ali da je skupštinsko rukvodstvo još jednom ostalo nijemo.

-Ne znamo čemu da se nadamo, ne znamo kada će biti Skupština Grada. Nemamo nikakvu naznaku niti informaciju. Od nas su tražili da predamo Nacrt budžeta, što smo i učinili. Taj dokument sada se nalazi u ladicama skupštinskog rukovodstva, sa svim drugim materijalima koji čekaju na raspravljanje i usvajanje. Smatramo da resorno ministarstvo i te kako može da preduzme sve potrebne korake iz svoje nadležnosti, kako bi što prije sjeli u skupštinske klupe. Godina nam se bliži kraju i sve nas je strah da se ne ponavlja scenario kao od prethodnih godina – da Banja Luka uđe u privremeno finansiranje – dodala je Prole.

Nastavi čitati

Banjaluka

EKONOMSKI GENOCID NAD BANJALUKOM: Kresojević traži intervenciju Ministarstva

Narodni poslanik PDP-a i član Sigurne Srpske, Bojan Kresojević pozvao je Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske i ministarku Senku Jujić da hitno izvrše nadzor i preduzmu privremene mjere u vezi sa višemjesečnom blokadom rada Skupštine grada Banja Luka.

– Već godinama gledamo istu praksu, predsjednik Skupštine grada i skupštinska većina, predvođena SNSD-om, suprotno zakonu blokiraju rad lokalnog parlamenta. Ministarstvo uprave i lokalne samouprave ćuti, iako je po članu 103. Zakona o lokalnoj samoupravi dužno da vrši nadzor i obezbijedi nesmetano funkcionisanje skupštine grada- istakao je Kresojević

Prema njegovim riječima, predsjednik Skupštine grada Banjaluka uporno odbija da zakaže sjednice, iako je to dužan učiniti u roku od 15 dana od prijema inicijative gradonačelnika, što je propisano članom 71. stav 2. Zakona o lokalnoj samoupravi. „Materijali koje priprema gradonačelnik Draško Stanivuković ne dolaze ni do odbornika, a Skupština je ove godine održala samo jednu redovnu sjednicu. To nije politika – to je osveta Banjaluci zbog ponovnog izbora Stanivukovića za gradonačelnika“, naglasio je Kresojević.

Posljedice ove blokade su katastrofalne za građane, upozorava on:
– Potkozarske mjesne zajednice i dalje nemaju vodu;
– U 2025. godini, prvi put u istoriji grada, privrednici i preduzetnici nisu dobili subvencije;
– Sela ne dobijaju puteve, mladi ostaju bez besplatnih placeva.

– Šteta koju je nanio predsjednik Skupštine zajedno sa skupštinskom većinom veća je od svih šteta koje su svi gradonačelnici SNSD-a napravili u prethodnim mandatima. Ovo je ekonomski genocid nad Banjom Lukom, neviđena blokada razvoja koja se ne pamti ni u jednoj lokalnoj zajednici u regionu – poručio je Kresojević.

On je podsjetio da Ministarstvo uprave i lokalne samouprave već godinama „pravi se da u prostoriji ne postoji slon“, te da je vrijeme da konačno reaguje i izda upozorenje i privremene mjere. „Zbog sujete jednog čovjeka i politike koja nije zasnovana na razvoju, već na blokadi, građani trpe ogromnu štetu. Ovo mora prestati“, zaključio je narodni poslanik Bojan Kresojević.

Nastavi čitati

Aktuelno